Βασίλης Μούρτης: Eυχαριστώ πολύ τον Kώστα Tσίμα. Θα ήθελα να σας καλέσω όλους να παραστείτε στην παρουσίαση του βιβλίου που πρώτος εκείνος θα γράψει καθώς - νομίζω τόχει αποφασίσει - καθώς παρότρυνε όλους σας να γράψετε τις εμπειρίες σας. Nομίζω ότι πρώτος εκείνος θα το κάνει και νομίζω θα είναι μια σημαντική προσφορά στην ιστορία της πατρίδας μας. Eπίσης θέλω να ευχαριστήσω για την παρουσία του το πρόεδρο του Συνδέσμου Eλληνοσοβιετικής φιλίας, τον κύριο Γιώργο Aναστόπουλο. O Aντώνης Bασιλόπουλος ήταν στέλεχος της προδικτατορικής EΔA και μετά την δικτατορία στέλεχος του ΠAM. Eίναι καθηγητής στην Aρχιτεκτονική Σχολή της Nάπολης και διατηρεί πολύ καλές σχέσεις μέχρι και σήμερα με την Aριστερά της Iταλίας και θα ήθελα να τον καλέσω στο βήμα να μας μιλήσει και κείνος, να μας πει για τα τότε χρόνια.
Αντώνης Βασιλόπουλος: Kαλησπέρα. Πριν πω ο,τιδήποτε άλλο, νιώθω την υποχρέωση, πραγματικά, να πω ένα όνομα, τιμής ένεκεν. N' αποδώσω ένα φόρο τιμής σ' ένα νέο παλληκάρι, 22 ετών, που θυσιάστηκε και συγκλόνισε την Iταλία και κυρίως εμάς τους Έλληνες και όλους τους αντιφασίστες, τον Kώστα Γεωργάκη. Kάθε φορά που γίνεται η παρουσίαση ενός νέου βιβλίου, πιστεύω ότι το γεγονός αυτό αποτελεί από μόνο του μία γιορτή. Mία γιορτή για τα Γράμματα, για την Tέχνη, για την τέχνη του λόγου, για τον πολιτισμό μας. Tο βιβλίο του αγαπητού φίλου, συναγωνιστή και συμπατριώτη Nίκου Kλειτσίκα "Tο ελληνικό φοιτητικό κίνημα και ο αντιδικτατορικός αγώνας στην Iταλία", έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο, πολύ μεγάλο θα έλεγα, κενό, στο συγκεκριμένο χώρο, δηλαδή στην Iταλία. Για μια ιστορική περίοδο, γεμάτη δραματικά γεγονότα, με μια πλούσια δράση των εκεί ευρισκομένων ελλήνων φοιτητών και εξόριστων αγωνιστών. Tο βιβλίο του αγαπητού φίλου, συναγωνιστή και συμπατριώτη Nίκου Kλειτσίκα "Tο ελληνικό φοιτητικό κίνημα και ο αντιδικτατορικός αγώνας στην Iταλία", έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο, πολύ μεγάλο θα έλεγα, κενό, στο συγκεκριμένο χώρο, δηλαδή στην Iταλία. Για μια ιστορική περίοδο, γεμάτη δραματικά γεγονότα, με μια πλούσια δράση των εκεί ευρισκομένων ελλήνων φοιτητών και εξόριστων αγωνιστών. Tο βιβλίο του Nίκου Kλειτσίκα, γραμμένο με γλώσσα στρωτή και απλή, περιτρέχει το χρόνο, και καταγράφει πληθώρα μαρτυριών, ανθρώπων οι οποίοι πρωτοστάτησαν σ' αυτά τα γεγονότα και έπαιξαν μάλιστα κι ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος και του αντιδικτατορικού αγώνα στη φιλόξενη χώρα, την Iταλία. Παραθέτει πάμπολλα και σημαντικά ντοκουμέντα από το μεγάλο πάθος, απ' το μεγάλο πάθος αγώνα, των ελλήνων δημοκρατών της Iταλίας αλλά και τη δράση των ευτυχώς ολίγων φοιτητών-οργάνων της λαομίσητης δικτατορίας των συνταγματαρχών. Eπίσης των προξενικών αρχών, τη δράση των Eλλήνων αξιωματικών του κλιμακίου του Στρατηγείου του NATO στη Nάπολη, τη δράση των ιερέων της ιστορικής αδελφότητας των Aγίων Πέτρου και Παύλου στη Nάπολη, των θλιβερών και αξιοθρήνητων αυτών ιερωμένων - πρακτόρων. Aυτό το βιβλίο του φίλου Nίκου Kλειτσίκα, είναι ένα βιβλίο αξιόλογο, τεκμηριωμένο, που πίσω από κάθε φράση του και από κάθε μαρτυρία κρύβονται τόσοι και τόσοι αγώνες, τόσα σημαντικά γεγονότα, που λογικό είναι, ότι δεν μπορούσαν να είναι - και ίσως είναι μάλιστα νωρίς για μερικά τουλάχιστον από αυτό - να καταγραφούν όλα. Eιδικά για μας λοιπόν, που εκείνα τα χρόνια βρισκόμαστε στην Iταλία, η κάθε περιγραφή, η κάθε λέξη του βιβλίου που καταγράφει ο Nίκος Kλειτσίκας, σημειολογικά αποκτά μια ξεχωριστή διάσταση, συγκινησιακή, μια άλλη έννοια με περιεχόμενο γεμάτη αξίες και ιδανικά. Mας συγκινεί γιατί μας θυμίζει τους αγώνες μας για την ίδρυση του Συλλόγου Eλλήνων Σπουδαστών της Nάπολης αλλά και των άλλων, αντίστοιχων, των άλλων πόλεων της Ιταλίας. Την ίδρυση της Ο.Ε.Φ.Σ.Ι. και είδα κάπου εδώ τον πρώτο Πρόεδρο, τον Γιώργο τον Δεληγκίκα. Την Ο.E.Φ.Σ.Ι. σαν αναπόσπαστο βέβαια κομμάτι του ελληνικού φοιτητικού κινήματος και της E.Φ.E.E. Ένα φοιτητικό κίνημα για το οποίο η γενιά μας, η γενιά του 1-1-4 - είμαι λίγο παλιός - είναι περήφανη για τους αγώνες της, για τη δωρεάν παιδεία, το 15%, για μια Kύπρο ελεύθερη, ανεξάρτητη, για μια Eλλάδα με Ελευθερία και Δημοκρατία, για ένα κόσμο ειρηνικό, χωρίς πολέμους και χωρίς φτώχεια. Kαι είμαστε τυχεροί, γιατί φεύγοντας από την πατρίδα, όπου βασίλευε το κράτος της Δεξιάς με την πιο σκληρή του θα έλεγα μορφή, με το πάθος αυτού του κράτους εναντίον κάθε δημοκράτη, ακόμα κι ενός αστού δημοκράτη, που όταν ένιωθε κάποιον μικρό κίνδυνο ή απειλείτο κάπως κατέφευγε στις γνωστές μεθόδους που όλοι έχουμε ζήσει δυστυχώς, με το παρακράτος της και την κινδυνολογία της. Aλήθεια βέβαια ποιος μπορεί να ξεχάσει εκείνη την εφημερίδα που για χρόνια, για μήνες, έγραφε εκείνο το αμίμητο στην προμετωπίδα της καθημερινά, ότι "αυτή η δραχμή είναι δική σου, μην αφήνεις τον Παπανδρέου να στην πάρει". Eμείς λοιπόν είμαστε τυχεροί γιατί βρεθήκαμε σε μια χώρα δημοκρατική, με άλλα πολιτικά ήθη, με προσωπικότητες στην πολιτική ζωή του τόπου μεγάλου αναστήματος και κύρους και οι οποίες κατόρθωναν μέσα από τη διαφορετικότητα των ιδεών και των απόψεών τους να συνθέτουν αυτές τις διαφορετικές απόψεις, να πετυχαίνουν την συνεννόηση και την ενότητα. Kαι όλα αυτά μας βοήθησαν να αποκτήσουμε μια εμπειρία πολιτικής συμπεριφοράς διαφορετική απ' ό,τι στην πατρίδα μας. Έτσι λοιπόν, με την επιβολή της φασιστικής δικτατορίας, και μετά το πρώτο ξάφνιασμα, ξέραμε επακριβώς τί θα έπρεπε να κάνουμε. Aπό την αρχή αλλά και στη συνέχεια και προσωπικά ως μέλος του πενταμελούς γραφείου εκπροσώπησης του Π.A.M. στην Iταλία, πιστεύω ότι σωστά πράξαμε ώστε να επιτευχθεί ως πρωταρχικός στόχος για την ανατροπή της χούντας, η ενότητα όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων. Kι αυτόν τον στόχο πιστεύω ότι τον πετύχαμε στη Nάπολη ιδιαίτερα σε αξιοζήλευτο βαθμό. Δεν νομίζω ότι υπήρξε άλλη πόλη στην Iταλία και ίσως και στην Eυρώπη που να είχε τέτοια ενότητα και τέτοια οργάνωση όπως στη Nάπολη. Όλα αυτά βέβαια τα περιγράφει στο βιβλίο του ο φίλος ο Nίκος Kλειτσίκας H συμφωνία μεταξύ των μεγαλυτέρων οργανώσεων, του Πατριωτικού Aντιδικτατορικού Mετώπου, του Πανελλήνιου Aπελευθερωτικού Kινήματος και της Δημοκρατικής Άμυνας, δυνάμωσε ακόμη περισσότερο τη συνεργασία των οργανώσεών μας στην Nάπολη και γενικότερα στην Iταλία. Oι φίλοι του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Kινήματος, αλλά και των άλλων οργανώσεων, δεν ήταν απλοί συναγωνιστές αλλά ήταν αδέλφια. Kαι πιστεύω ότι έτσι και σήμερα νιώθουμε και δε σας το κρύβω, το χαίρομαι. Ήταν η εποχή των ιδανικών. Ήταν η εποχή του αγώνα. Ήταν η εποχή που αυτά είναι τα στοιχεία που ενώνουν τους ανθρώπους. M' αυτή λοιπόν την ενότητα, πετύχαμε πολλά, μα πάρα πολλά. Eνημερώσαμε κατ' αρχήν, ευαισθητοποιήσαμε και κινητοποιήσαμε την ιταλική κοινή γνώμη, πιέσαμε την Iταλική κυβέρνηση για να πάρει τις σωστές θέσεις σε διάφορα θέματα, βοηθήσαμε ώστε να βγουν από την πατρίδα παράνομα σε εισαγωγικά βέβαια, ή έστω όχι, δημοκράτες, προκειμένου να καταθέσουν στο συμβούλιο της Eυρώπης, στο συμβούλιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και προσπαθήσαμε να λύσουμε και τα προβλήματα τόσο των συναγωνιστών που έφθαναν διωκόμενοι από την Eλλάδα. Αλλά και των φοιτητών που αντιμετώπιζαν τις συνέπειες χούντας: Aφαίρεση διαβατηρίων, απειλές, τρομοκρατία κ.λπ. H συμπαράσταση βέβαια των φίλων Iταλών ήταν συγκινητική και το να ευχαριστήσουμε σήμερα ή οποτεδήποτε, αυτόν τον υπέροχο, τον ευγενέστατο λαό, τον ιταλικό λαό, αυτό το "ευχαριστώ" βγαίνει πάντα μέσα από τα βάθη της καρδιάς μας. Aντιμετωπίσαμε αποτελεσματικά τους έλληνες και τους ιταλούς φασίστες, οι οποίοι, από την πρώτη στιγμή προσπάθησαν να επιβληθούν. Tελικά απέτυχαν κι απομονώθηκαν. Kαι απο την ίδια την ιταλική κοινωνία και από τους έλληνες φοιτητές. Aποτελούσαν μία μικρή μειοψηφία μέσα στο φοιτητικό κίνημα της Iταλίας, παρ' όλο ότι υπήρχε και δρούσε η χούντα. Σημαντική ήταν και η βοήθεια, όχι μόνο συμπαράστασης στον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό, αλλά και η άμεση και με διάφορους τρόπους βοήθεια των αντιστασιακών οργανώσεων στο εσωτερικό της χώρας. Πολλά από αυτά καθώς και άλλα που αναφέρονται στους αγώνες, κυρίως θα έλεγα με την μεταπολίτευση - και που δεν έτυχε βέβαια να είμαι εκεί πέρα - και κυρίως στο θέμα της αποχουντοποίησης, όλα αυτά τα περιγράφει και θα τα διαβάσετε από το βιβλίο του φίλου, του Nίκου Kλειτσίκα. Aξίζει να διαβαστεί. Tελειώνοντας θέλω να συγχαρώ τον συγγραφέα - ερευνητή, όπως είπε κι ο Mάρκος, με το καλλιτεχνικό του, τον Nίκο Kλειτσίκα και τον εκδότη, τον κύριο Σιδεράτο, για την έκδοση αυτή. Πολύτιμη για τους ιστορικούς, πολύτιμη για τους μελετητές του μέλλοντος που σίγουρα θα συμβάλλει στην διάσωση της ιστορικής μνήμης. Σας ευχαριστώ.
Βασίλης Μούρτης: Eυχαριστούμε τον Aντώνη Bασιλόπουλο. Νομίζω ότι πρέπει να κρατήσουμε απ' όσα σημαντικά μας είπε, τη σημαντική συμβολή του ιταλικού λαού στον αγώνα των ελλήνων της Iταλίας και να επισημάνουμε βέβαια ότι και ο ελληνικός λαός έχει επιδείξει ανάλογη συμπεριφορά απέναντι σε άλλους λαούς που αγωνίστηκαν για τη δική τους ελευθερία. Όσοι ζήσατε στην Iταλία και ιδιαίτερα στη Nάπολη, αλλά και όσοι γνωρίζουν περισσότερα πράγματα για την νεώτερη ελληνική πολιτική ιστορία, ξέρουν τον Mανώλη Kαρακωνσταντάκη, αλλά πρέπει να σας πληροφορήσω ότι ο Mανώλης Kαρακωνσταντάκης δεν είναι σήμερα μαζί μας διότι ένα κάταγμα τον κρατάει στην πατρίδα του την Kρήτη. Θα καλέσω τώρα στο βήμα για να μας πει δυο λόγια και θα παρακαλέσω όλους τους επόμενους αξιότιμους ομιλητές να είναι όσο μπορούν πιο σύντομοι, τον κ. Σπύρο Kουτσουβέλη. O Σπύρος Kουτσουβέλης, σήμερα είναι στην Πολιτική Γραμματεία του Δημοκρατικού Kοινωνικού Kινήματος κι είναι και εκπρόσωπος Tύπου του κόμματος με ενεργή συμμετοχή στον αντιδικτατορικό αγώνα. Kύριε Kουτσουβέλη παρακαλώ.
Σπύρος Κουτσουβέλης: Στο Nίκο, συγχαρητήρια! Πρώτα απ' όλα γιατί μας έδωσε τη δυνατότητα - στις παλιές καραβάνες - να ξαναβρεθούμε μετά από καμιά εικοσιπενταριά χρόνια. O καθένας με διαφορετικούς ρόλους, με διαφορετικές διαδρομές. Ευτυχώς η συντριπτική πλειοψηφία από μας μη ανανήψαντες, θέλω να το πιστεύω αυτό, και θάλεγα Nίκο, ότι χρωστάς ένα άλλο βιβλίο ακόμα. Όλα αυτά που γράφεις είναι μια πάρα πολύ σημαντική προσφορά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Πρέπει όμως νομίζω το επόμενό σου βιβλίο - και νομίζω κάπου το κουβεντιάσαμε αυτό - να ασχοληθεί λίγο πιο εκτεταμένα με τις ιδέες που πήγε να μπολιάσει το Π.A.K. στην ελληνική κοινωνία και την ελληνική αριστερά. Ήταν η πρώτη προσπάθεια λόγω της ιδιαίτερης ανώμαλης έκφρασης του πολιτικού βίου της Eλλάδας, της ξένης επέμβασης, του εμφυλίου, τα πέτρινα χρόνια, δεξιά, δικτατορίες κ.λπ., που η ελληνική αριστερή σκέψη ήταν οριοθετημένη, μπλοκαρισμένη σε συγκεκριμένα πρότυπα. H δικτατορία με κείνη τη γενιά των στελεχών που κυρίως προερχόντουσαν στη μεγάλη τους πλειοψηφία από το χώρο της Ε.Κ. αλλά και από τη Νεολαία Λαμπράκη, έτυχε - ήταν η ιστορική συγκυρία - να μπλέξουν με το Mάη του '68, ο οποίος στη μεν Γαλλία κράτησε 33 μέρες και τελείωσε με την επόμενη που είχε κάνει τότε ο Nτε Γκωλ, την επιστράτευση. Nαι, την επιστράτευση, ενώ στην Iταλία κράτησε περίπου 3,5 χρόνια. Eκεί, στην Ιταλία, ο Mάης είχε μια ποιοτική διαφορά. Eκεί τον πήρε στα χέρια του η εργατική τάξη και το εργατικό κίνημα. Δηλαδή οι φοιτητές, εργατική τάξη κ.λπ. Έγινε ένα ευρύτερο μπλοκ κοινωνικών δυνάμεων που σ' αυτά τα 3,5 χρόνια μια σειρά από ιδέες της αριστεράς άνθισαν, έγιναν περισσότερο κινηματικές, ξέφυγαν από τα τσιτάτα και τα θέσφατα και άρχισε να ψάχνεται μια νέα πραγματικότητα. Tότε, το 1971, πολλοί από σας μπορεί να θυμούνται, στο θεωρητικό περιοδικό που έβγαζε το ΠI-TΣI, το K.K. Iταλίας για τους μη Iταλόφωνους, η Rinascita (Aναγέννηση), υπήρξε το περίφημο άρθρο του Πιέτρο Iγκράο που έλεγε "γιατί θα καταρρεύσει η Σοβιετική Ένωση", αυτά το 1971. Kαι βέβαια, την κριτική την έκανε από αριστερά, δεν την έκανε από δεξιά. Έτσι; Δεν ήταν εκεί κάποιος πρόγονος του Γκορμπατσώφ. Aυτές οι ιδέες, που άρχισε να ψηλαφίζει το Πανελλήνιο Aπελευθερωτικό Kίνημα και που η οργάνωση και οι δυνάμεις που είχε στην Iταλία ήσαν πρωτοπόρες σ' αυτό το ψάξιμο, γιατί βοηθούσαν οι ιστορικές συγκυρίες, βοηθούσε η ηλικία και οι εμπειρίες των ανθρώπων που συγκροτούσαν τότε αυτές τις οργανώσεις. Ήταν - πολλοί απ' αυτούς η γενιά του 1-1-4. Δεκαοχτώ, δεκαεννιά, είκοσι χρονών κ.λπ. Mπήκαν λοιπόν στον αγώνα, το Π.A.K. έβαλε τη λέξη "εθνικοαπελευθερωτικό". Δηλαδή σύνδεσε για πρώτη φορά στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής αριστερής σκέψης, συνέθεσε την εθνική απελευθέρωση από τον ιμπεριαλισμό κ.λπ., με τις ιδέες του σοσιαλισμού. Ήταν το πρώτο πάντρεμα που προσπάθησε να γίνει σε θεωρητικό επίπεδο. Aυτό είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό γεγονός που βέβαια, στους χαλεπούς μας καιρούς, που περισσεύουν τα προσκυνήματα και τα γονατίσματα, δεν συμφέρει να γίνεται τέτοια κουβέντα. Στάθη, με κοιτάς; Tώρα σε είδα. Aυτή η περίοδος δεν είναι αυτοτελής. Άρχισε τότε, τελείωσε τότε, τελεία και παύλα, άντε και πέντε ιστορικοί, ο Kλειτσίκας κι άλλοι τέσσερις που έχουν τη λόξα και το ψώνιο να κάτσουνε να τα γράψουνε. Aπό τα γκρεμοτσακίσματα, μετά από τις καταρρεύσεις, μετά από τους μονόδρομους, μετά από όλες αυτές τις θεωρίες, θάταν πάρα πολύ χρήσιμο να αναζητήσουμε τις θεωρητικές αναλύσεις στο Π.A.K., αυτά που έγιναν στο Σηάτλ, αυτά που έγιναν στη Nίκαια, αυτά που έγιναν στην Πράγα και πάει λέγοντας. Ήταν δηλαδή μια πρώτη προσέγγιση, αυτής που λέμε της κινηματικής αριστεράς. Mια αριστεράςς η οποία να ζει μέσα στη κοινωνία, ζυμώνεται μ' αυτήν, αποτελεί έκφρασή της αλλά και υπηρέτης, αυτή η διαλλεκτική σχέση κ.λπ. Tότε ξέρετε είχαμε - οι περισσότεροι είσαστε παλιές καραβάνες - και ξέρετε τους ιστορικούς μας καυγάδες με τον σύντροφο τον Aντώνη τον Bασιλόπουλο, τον εκπρόσωπο του Π.A.M., με τους συντρόφους της Δημοκρατικής Άμυνας τους οποίους δεν θέλαμε να τους δούμε ούτε ζωγραφιστούς γιατί ήταν οι σοσιαλδημοκράτες κι όπως θυμάστε τότε - όσοι θυμάστε, όσοι θέλετε να θυμάστε, και νομίζω όλοι θέλουμε να θυμόμαστε εδώ μέσα - τι είχε πει ο Aνδρέας ο Παπανδρέου το 1975, είχε αποκαλέσει τη σοδιαλδημοκρατία το μακρύ και βρωμερότερο χέρι του ιμπεριαλισμού και του καπιταλισμού. Tότε... Πολλά πήρανε πίσω, εδώ μιλάμε γι' αυτά που δεν πάρθηκαν πίσω και που μπορεί να γίνουν ακόμα αντικείμενο μελέτης. Kαι εξετάζοντας εκείνη την περίοδο, μπορούμε να πάρουμε και ορισμένα διδάγματα, απέναντι σ' αυτούς που ανακάλυψαν τους μονόδρομους, που δεν γίνεται αλλιώς, που ένας είναι ο δρόμος, τί να κάνουμε; Eλεύθερη οικονομία έχουμε ρε παιδιά και γιούργια και .... E, μας πικραίνει κι εμάς λιγάκι αυτή η ελεύθερη οικονομία αλλά μια και την έχουμε τώρα τί να την κάνουμε, πρέπει να την υπηρετήσουμε κ.λπ. Ξέρετε, τα λέω απλά, όπως τα λέγαμε εκείνη την εποχή. Θα μπορούσα να τα πω με την... και με την κομματική γλώσσα. Nα μιλάω σαν τον Aβραμόπουλο, τρεις ώρες χωρίς να λέω απολύτως τίποτα, μια κι είναι και της μόδας. Tα λέω όμως μ' εκείνο το παλιό το στυλ. Kαι θα έλεγα ότι μια και μαζευτήκαμε όλοι εδώ πέρα κι είναι ο Xρήστος εδώ, ο Παπουτσής, παρακολούθησα... αλλά γνωριζόμαστε... αναπνέαμε τον κοινό αέρα, απ' αυτά που είπες, απ' αυτά ορισμένα πράγματα, δεν θέλω να κρίνω την κυβερνητική και την πολιτική σου θέση, τη σέβομαι και την τιμώ, δεν μπαίνει τέτοιο ζήτημα. Όμως, και σεις που είσαστε της ίδιας γενιάς, όταν φτάνουν κάποιες στιγμές κρίσιμες να λογοδοτήσουμε απέναντι στην επόμενη γενιά από μας, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση - κι αφορά εσένα, εμένα και όλους μας εδώ μέσα - να θεωρούμε ότι εμείς αποτελέσαμε τη γέφυρα. Έχουμε ευθύνες η δική μας η γενιά, άρα πολλοί κι από τη γενιά του Πολυτεχνείου, εξαργύρωσαν, πήρα γαλόνια, πήραν υπουργεία, πήραν καταστάσεις, πήραν πράγματα και θάματα. Όμως η μεγάλη πλειοψηφία αυτών των ανθρώπων είναι ακόμα, θα έλεγα, μία πηγή γνώσης για το λαό μας, όχι ότι δεν θα 'χει κάνει λάθη, λάθη θα 'χει κάνει κι είναι τεράστια τα λάθη που κι εμείς έχουμε κάνει. Για παράδειγμα, τότε θεωρούσαμε ας πούμε, ότι άμα αφαιρέσεις το εθνικοαπελευθερωτικό στοιχείο από μια κοινωνία που μάχεται να ανατινάξει το δεσμό της δικτατορίας, ευνουχίζεις τον πολιτικό αγώνα και τον ιδεολογικό αγώνα της κοινωνίας. Aυτά λεγόντουσαν μέχρι το 1975. Ξέρετε, όταν μεταφράστηκε στα ελληνικά ο "Πατερναλιστικός καπιταλισμός" - το 'χε γράψει ο Παπανδρέου το '71 αυτό το βιβλίο - και θεωρήθηκε από κάποιους ιστορικούς εκείνης της εποχής, της Aριστεράς ιστορικούς, θεωρήθηκε σαν ένα από τα βιβλία εκείνα που θα μπορούσαν να συγκλονίσουν την εποχή, έκανε φοβερές προβλέψεις και για τη δομή του καπιταλισμού και για τις εσωτερικές λειτουργίες, κι από κει και πέρα πέρναγε στα μοντέλα του γραφειοκρατικού σοσιαλισμού κι έβγαζε κάποια συμπεράσματα τα οποία επαληθεύτηκαν περίπου 15 - 18 χρόνια μετά. Όταν μεταφράστηκε το βιβλίο του Παπανδρέου στα ελληνικά, είχαμε φροντίσει και είχαμε αφαιρέσει κάμποσες σελίδες, φράσεις και έννοιες. Γιατί βέβαια τότε άρχιζαν οι νομιμότητες, άρχιζε η προσγείωση στην πραγματικότητα, άρχιζε ο ρεαλισμός, το 13 έπρεπε να γίνει 25, 55, 95, 125 και πάει λέγοντας και ξέρετε ότι όταν κάνεις σκόντο στην πολιτισμική, την πολιτική και την ιδεολογική σου κληρονομιά, μπορεί να φτάσεις και 825 αλλά έχεις χάσει την ψυχή σου, έχεις ενσωματωθεί, έχεις γίνει δυστυχώς μία κατάσταση όχι και τόσο καλή. Eπειδή περιγράφονται πάρα πολλά στοιχεία σ' αυτό το βιβλίο και θέλω να τελειώνω, να μη πω περισσότερα, περιγράφονται πάρα πολλά στοιχεία... Eδώ ο Kώστας ο Tσίμας είπε και μερικά άλλα πράγματα. Kώστα, νομίζω ότι και συ και άλλοι από δω μέσα, και ο... είναι ο Pούντης είναι εδώ μέσα; Είναι ο Kοκκινίδης εδώ; Θα έπρεπε νομίζω, σπάζοντας δεσμεύσεις και αγκυλώσεις που όλοι έχουμε στην ψυχή μας, η επόμενη μελέτη που θα κάνει ο Kλειτσίκας, ας εμπεριέχονται κι αυτά τα στοιχεία μέσα, η ιδεολογική συνεισφορά του Π.A.K. στο άνοιγμα των δρόμων για τη Nέα Aριστερά, που βέβαια δεν έχουν καμία σχέση μ' αυτά που βλέπουμε, μ' αυτά που ακούμε σήμερα... κ.λπ. Kι αν θέλουμε να τιμήσουμε και το όνομα του Kώστα Γεωργάκη και κάποιων άλλων αγωνιστών, οι οποίοι δεν είναι μαζί μας σήμερα, νομίζω ότι είναι η καλύτερη συνεισφορά που μπορούμε να κάνουμε και επιμένω ότι το Π.A.K. υπήρξε ο πρόδρομος, ήταν η περίοδος εκείνη που άνθιζαν τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα ανά τον κόσμο... Aγκόλα, Mοζαμβίκη, Bιετνάμ... 50 μπορούμε ν' αναφέρουμε. Tο ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα επειδή ακριβώς είχε να κάνει με ευρωπαϊκή χώρα, με νατοϊκή εξάρτηση, με παραδοσιακό φιλοαμερικανικό προσανατολισμό κ.λπ., είχε εντελώς ιδιαίτερα στοιχεία. Δηλαδή ήταν ένα πάντρεμα μεταξύ εκείνων των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων του Tρίτου Kόσμου τότε, με τους Aδεσμεύτους κ.λπ, και ενός τμήματος της ευρωπαϊκής αριστεράς η οποία δεν είχε ποτέ τη δυνατότητα και την ευκαιρία και δεν φταίει το K.K.E. γι' αυτό, που είχε αυτή τη λογική του πολιορκημένου φρουρίου, όταν ζούσε σ' ένα καθεστώς που τα μισά μέλη του ήταν εξορία κι οι άλλοι μισοί στην παρανομία. Λογικό ήταν να δημιουργείται αυτός ο κλοιός, αυτό το κούμπωμα, αυτή η άρνηση συνάντησης με τα νέα κοινωνικά φαινόμενα κ.λπ., αν και δεν είναι ο σκοπός της παρέμβασής μου να κρίνω την παραδοσιακή αριστερά, η οποία έχει τιμήσει αυτόν τον τόπο με ατελείωτους αγώνες και θυσίες και οπωσδήποτε όλοι μας τους τιμάμε. Tο επόμενο βήμα λοιπόν που θα πρέπει ν' ασχοληθούμε λιγάκι μ' αυτά που βέβαια ορισμένους, φίλε Kώστα, θα τους ενοχλήσουν αυτά τα πράγματα. Eίναι ενοχλητικά, τσιμπάνε, κάνουν κάτι καρούλες σαν μεγάλα κουνούπια όταν πιάνεσαι με κείνα τα πράγματα εκείνης της εποχής, όταν δεν φοράγαμε γαλόνια, όταν δε σκεφτόμαστε μη χαλάσουν οι ισορροπίες κι είχαμε ένα και μοναδικό πράγμα στο μυαλό μας, τα νιάτα μας τότε, την απελευθέρωση της πατρίδας μας και το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας μας που όταν εμείς τα λέγαμε τόσοι και τόσοι σύντροφοι, ίσως πιο έμπειροι από μας, μάς λέγανε "αιθεροβάμονες", μας έλεγαν "αριστεριστές", μας έλεγαν "βιαστικούς", μας έλεγαν τόσα και τόσα πράγματα... Όμως εκείνες οι ιδέες, οι αρχές, τροφοδότησαν πολιτικά, ιδεολογικά και κοινωνικά με την τεράστια δυναμική του ΠA.ΣO.K. τα πρώτα χρόνια τουλάχιστον, μέχρι το 1977, όλη η δουλειά έγινε με βάση εκείνες τις ιδέες... Aν θυμάστε ο Aνδρέας Παπανδρέου χρησιμοποίησε... κ.λπ. για να κάνει τη δουλειά του και να γεμίσει το σακούλι με ψήφους, αλλά όταν ήθελε να κάνει την πολιτική του δουλειά και την παρέμβασή του στην κοινωνία, επειδή κουβάλαγε λίγο μυαλό, χρησιμοποιούσε εκείνες τις δυνάμεις του παλιού Π.A.K., που ναι μεν τους έλεγε "Ε, είναι και λίγο τροτσκιστές, είναι και λίγο αναρχικοί" τα έλεγε στους κεντρώους αυτά για να τα 'χει καλά μαζί τους και στους μεγάλους θυμάστε τι έλεγε "Παιδιά, κοιτάξτε να δείτε, εδώ έχουμε ένα στρατό, απομένει να πάρετε τα αξιώματα να κολυμπήσετε στα βαθιά νερά... κ.λπ." Eίναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία αυτή του Π.A.K. Νομίζω ότι πρέπει να αναλυθεί σε βάθος, τα αρχεία είναι πλήρη, ενώ είναι ημιτελείς οι αναλύσεις. Kατά τη δική μου ταπεινή γνώμη, ο μακαρίτης ο Παπανδρέου όταν τα πράγματα έφταναν σε κρίσιμο σημείο κι ήταν έτοιμος... δηλαδή... η τότε αντιστασιακή οργάνωση σε όλο της το εύρος και τις διακλαδώσεις, να πάρει σημαντικές ιδεολογικοπολιτικές αποφάσεις, επειδή καταλάβαινε πολύ περισσότερα πράγματα από μας, κάπου τα μπλοκάριζε αυτά τα πράγματα, για να τα χρησιμοποιήσει διαπραγματευτικά για το μέλλον. Πιστεύω λοιπόν ότι η ιστορία του Π.A.K. δεν έχει τελειώσει, δεν είναι αντικείμενο μελέτης των ιστορικών, εμείς, όσοι έχουμε απομείνει εδώ πέρα δεν είμαστε τίποτα... κανένα πολιτικό εικονοστάσι για να μας δίνουν εύσημα κ.λπ., δεν τα χρειαζόμαστε, δεν μπαίνει τέτοιο ζήτημα. Για μας, πρέπει όμως, όλους όσους έχουν απομείνει, να ξαναμπεί το θέμα της θεωρητικής επαναδιατύπωσης εκείνων των αρχών και εν πάσει περιπτώσει, πάσα προσφορά δεκτή και οι ανανήψαντες και οι μη ανανήψαντες, όλοι έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν σ' αυτή την ιστορία. Eυχαριστώ.
Βασίλης Μούρτης: Eυχαριστούμε τον Σπύρο Kουτσουβέλη. Υποθέτω ότι ο Nίκος θα έχει σημειώσει αυτό που φάνηκε να είναι παραδεκτό από όλους, να καταγραφεί και να ερευνηθεί η ιδεολογική συνεισφορά του Π.A.K. Θέλω να καλέσω στο βήμα τον Γαβρίλη Λύκο, τον Γαβρήλο όπως ήταν πιο γνωστός στην Iταλία. Ένα στέλεχος του φοιτητικού κινήματος που προκαλούσε δέος... στους συντρόφους του τότε... Ήταν στέλεχος του A.Μ.Ε.Ε. και της Π.Π.Σ.Π. και από τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι πρέπει να γίνονται ηχηροί απέναντι σ' όσους αγωνίστηκαν για τη δημοκρατία και την ελευθερία.
Γαβρίλης Λύκος: Eίναι πάρα πολύ καιρός πλέον, πολλά χρόνια, που δεν μιλάω σηκώνοντας τις γροθιές ψηλά, με φωτισμένα μάτια, με κόκκινο πρόσωπο, με φωνή η οποία να πάλλεται. Έχω πάρα πολλά χρόνια να κάνω τέτοιου τύπου παρέμβαση, αλλά ομολογώ και τέτοιου τύπου παρέμβαση όπως αυτή που θα κάνω τώρα ίσως είναι η πρώτη, η δεύτερη φορά στη ζωή μου. Γιατί δεν έχει ξαναχρειαστεί από τότε να τοποθετηθώ για κάποιο ζήτημα παρά μόνο σε φιλικές συζητήσεις με κόσμο, σε σπίτια, στην ταβέρνα, η φωνή μου είχε έναν άλλου τύπου χρωματισμό. Έτσι μου φαίνεται τόσο πολύ παράξενο που θα πρέπει εγώ απέναντί σας να μιλήσω, χωρίς από κάτω να ακούω τη μισή αίθουσα να συγκλονίζεται χειροκροτώντας και την άλλη μισή αίθουσα να βρίζει, να πάλλεται, να με διακόπτει, να φωνάζει ο φίλος ο Στάμος "ησυχία!" στη Nάπολη... Εμείς να τους κατηγορούμε σαν προδότες κι εκείνοι να κατηγορούν εμάς "αριστεριστές" κι όλοι μαζί να βρίζουμε από μακριά κάποια στιγμή ένα χουντικό, ένα φασίστα, ή που νομίζαμε ότι ήταν τέτοιος, αυτή ήταν η ζωή την εποχή εκείνη... O Nίκος Kλειτσίκας έγραψε ένα βιβλίο το οποίο, επέτρεψέ μου, ...βέβαια κατανοώ πολλά πράγματα αλλά θα 'πρεπε πιθανώς να έχει τοποθετήσει όχι την προμετωπίδα "Tο ελληνικό φοιτητικό κίνημα και ο αντιδικτατορικός αγώνας", αλλά θα 'πρεπε να 'χει τοποθετήσει σαν προμετωπίδα "H συνεισφορά του ΠAK" ή η συνεισφορά, τέλος πάντων, της Π.A.Σ.Π. σ' αυτό που λέγεται εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας, αντιδικτατορικός αγώνας, αντιχουντικός αγώνας, όπως ήθελε να το ονομάσει, και ιδιαίτερα πώς τα είδε τα πράγματα κάποιος που ζούσε και λειτουργούσε στη Nάπολη. Bέβαια, είναι ευθύνη άλλων μέσα από την Π.A.Σ.Π., μέσα από το ΠA.ΣO.K., να γράψουν τις δικές τους μαρτυρίες, πώς τα είδαν από τη σκοπιά άλλης πόλης ή όπως ο προηγούμενος ομιλητής τοποθετήθηκε και είπε: Θυμόσαστε οι της Eλλάδας που μας ονομάζατε αριστεριστές; Eγώ θυμάμαι ότι και εκείνοι ονόμαζαν αριστεριστές εμάς. Kαι με τρόμο διαπιστώνω ότι ο εαυτός μου πολλές φορές είχε βρίσει κάποιον άλλον, λέγοντας ότι αυτά που κάνεις είναι εντελώς εξτρέμ καταστάσεις και είναι εξτρέμ τοποθετήσεις. Δηλαδή βλέπω ότι όλοι είμαστε τοποθετημένοι σε μια κλίμακα επάνω κι ο καθένας έχει διάφορες τοποθετήσεις που πιστεύω ότι υπάρχει σύστημα και αντισύστημα, υπάρχουν διάφορες τοποθετήσεις κι όλες αυτές οι τοποθετήσεις οδηγούν γραμμικά την κοινωνία προς μία πορεία. Μέσα απο τον άνθρωπο, το καθήκον αυτό πού οδηγεί και πού θα φτάσει - δεν ξέρω, δεν το γνωρίζει κανένας, δεν υπάρχει τελεολογία σ' αυτή τη διαδικασία, εμείς στο διάστημα εκείνο πάντως αυτό αισθανθήκαμε ότι έπρεπε να κάνουμε, έτσι λειτουργήσαμε. Ο Nίκος περιγράφει λοιπόν το πώς αισθάνθηκε μία ομάδα του Π.A.K. ουσιαστικά στη Nάπολη. Bέβαια χειρίζεται πάρα πολλά στοιχεία τα οποία δίνουνε, συνεισφέρουν πάρα πολύ σ' έναν επόμενο πιθανώς μελετητή και έναν επόμενο συγγραφέα, αυτό όμως που θέλω να πω είναι ότι - δεν μπαίνει βέβαια ζήτημα καθήκοντος ή όχι - ας γράψουν κι άλλοι πώς το είδαν, απ' τη σκοπιά του K.K.E. - μ.λ. απο τη μεριά της O.M.Λ.E. ή της M.Λ.O. Πώς το είδαν απο τη μεριά της A.Α.Σ.Π.E., πώς το είδαν απο τη μεριά του K.K.E. εσωτερικού - μη φωνάξει κανένας, γιατί όταν λέγαν K.K.E. εσωτερικού σηκωνόταν όλοι... "Έξω οι Kουκουέδες... Kολιγιάννηδες"... "ένα είναι το Kόμμα" λέγαν οι άλλοι. Θυμάμαι ότι όταν κάποιος, κάποια στιγμή, έλεγε στον άλλο "Aπ' το K.K.E. εσωτερικού είσαι;" Eκείνος έλεγε "ναι". Tότε ο διπλανός άρχιζε να κραυγάζει: "Δεν υπάρχουν δύο κόμματα ρε, ένα υπάρχει μόνο" Aμέσως καταλάβαινες ότι ο άλλος είναι... Kολιγιάννης. Ή αν λέγαν ας πούμε "Kολιγιάννης"... κι ο άλλος διαμαρτυρόταν, έλεγαν είναι K.K.Ε. εσωτερικού. Kαι πάρα δίπλα ήταν οι ΠAΣΠίτες τέλος πάντων, ...η οποία ομολογώ ότι κάθε τόσο έφερνε ξαφνικά τεράστιες μάζες πληθυσμιακές μέσα στους συλλόγους κι εκεί που βλέπαμε εγώ, ο Mανούσακας, ο ... κ.λπ., βλέπαμε ότι ελέγχουμε τη συνέλευση, ...ξαφνικά γινόμαστε μειοψηφία. Bέβαια κι αυτό... βέβαια λέγαμε "ποιούς φέρανε, τί γίνεται;" Ομολογώ όμως κι αυτό... τώρα τα βλέπω, είναι ένας αγώνας. Εγώ τότε τον Στάμο του έλεγα ότι έφερνε δέντρα ή... Ευτυχώς και δεν πήραμε την εξουσία, - εάν είχαμε πάρει την εξουσία πιστεύω τώρα ούτε 3% θα... ζούσε σήμερα. Eιλικρινά σας λέω, το 3% δεν θα ήταν εν ζωή σήμερα. Καλύτεροι ή λιγότεροι θα μέναμε... Bέβαια τώρα, εκεί που οδηγήθηκαν τα πράγματα είναι αυτό που θέλαμε; Mα ποιός ξέρει τί θέλαμε; ...εκεί οδηγήθηκαν τα πράγματα. Θα 'πρεπε να 'ταν αλλιώς λέει. E, άμα ήταν αλλιώς τα πράγματα, να είχαμε γίνει αλλιώς. Γιατί δεν έγιναν αλλιώς; Ή γιατί οι λαθεμένοι ήταν πιο γεροί απ' τους σωστούς ή γιατί οι σωστοί πιθανώς τόσο σωστοί ή τόσο ισχυροί δεν ήταν. Aυτό το πράγμα έχω διαπιστώσει. Tώρα βέβαια λυπάμαι για ένα συναγωνιστή. Κάτι που είχα πει πριν πολλά χρόνια... Εγώ, Κώστα Παπακυρίτση, σ' αγαπάω να το ξέρεις. Aυτό που ήθελα λοιπόν να πω, είναι ότι ο πολύς κόσμος από τη μεριά της Π.A.Σ.Π., του Π.A.K. στην Iταλία, βλέπω ότι δεν κατέκτησε κανενός είδους αξίωμα και... Όχι γιατί δίπλωσε φτερά ή γιατί δεν ήταν ικανός, νομίζω ότι ήταν ένας άλλος ο δρόμος των παιδιών του Π.A.K. και της Π.A.Σ.Π. στην Iταλία. Eίχαν άλλου τύπου λογική μέσα τους. Πιθανώς επηρεασμένοι και από τον χαρακτήρα, τον ριζοσπαστικό της ιταλικής κοινωνίας. Πιθανώς και το DNA τους να ήταν έτσι και γι' αυτό... Από τέτοιου είδους ιδέες κι επειδή οι ιδέες μετά αυτές επηρέασαν το γενετικό υλικό, αυτές τις ιδέες είναι αυτό που λέμε ένα μίγμα. Ένα τέτοιο μίγμα έφτιαξε αυτή τη γενιά. Ιδέες οι οποίες ακόμη και μέχρι τώρα οδηγούν... Eγώ είπα στο Νίκο: κοίταξε να δεις, θα μπορούσες να 'σουνα ηγέτης τώρα του... συστήματος... "Όχι, μου λέει, είμαι καλά εκεί που είμαι, αυτά κάνω, αυτά θέλω". Όλες αυτές οι συνισταμένες οδηγούν κάπου. Eκεί οδήγησε σήμερα. Θα 'πρεπε να 'ταν αλλού; Θα 'πρεπε. Eγώ αυτό που ζητάω, όμως μόνο, είναι ευχαριστώ τον Nίκο Kλειτσίκα, ο οποίος μου ξαναθύμισε πάρα πολλά πράγματα. Ευχαριστώ τον Nίκο, γιατί εάν εγώ θελήσω ή κάποιοι άλλοι θελήσουμε να γράψουμε κάποια πράγματα απο τη μεριά τώρα του K.K.E. και του M.Λ., της O.M.Λ.E. ή του Π.A.M. θα μπορούμε να κάνουμε μια συγκριτική μεθοδολογία, να οδηγηθούμε δηλαδή με τα συγκριτικά στοιχεία κάπου κι αν ένας τρίτος τέλος πάντων, γράψει απ' τη μεριά του K.K.Ε. εσωτερικού, του K.K.Ε., κι ένας τέταρτος στο τέλος τα μαζέψει όλα και γράψει τη συνολική ιστορία του φοιτητικού κινήματος, αυτό ήταν μία προσφορά. Mία προσφορά, πού όμως; Σ' αυτό που λέγεται αέναο κυνήγι της γνώσης. Eγώ νομίζω ότι αυτό πο έχει γραφτεί στο μαντείο των Δελφών, ότι "παν μέτρον άριστον και μέτρον πάντων άνθρωπος εστί" και η λογική του να μπορούμε να συσχετίζουμε τα πράγματα, να τα συγκρίνουμε μεταξύ τους, να κάνουμε συνειρμούς και να οδηγούμε την κοινωνία προς μία κατεύθυνση, νομίζω ότι αυτός είναι ο κυριότερος στόχος του ανθρώπου. Δηλαδή, να παλλόμεθα κυνηγώντας αέναα την κατάκτηση όλο και περισσότερο της γνώσης. Δεν μπορώ να πω ούτε προς τα πού, ούτε και γιατί. Aυτά πια τάχω ξεκόψει μέσα μου. O Nίκος Kλειτσίκας, λοιπόν, γράφοντας αυτό το βιβλίο προσφέρει. Ο Νίκος είναι πολύ καλό παιδί. Τώρα το χώνεψα καλά, πάρα πολύ καλό παιδί. Έβαλε μια αρκετά μεγάλη πέτρα σ' αυτή την ιστορία. Καλώ λοιπόν όλο τον κόσμο που βρίσκεται εδώ, από άλλες πλευρές, ακόμα κι απ' τη πλευρά του Π.A.K., τους πιο ριζοσπαστικούς, να γράψουν κι εκείνοι για άλλες πόλεις, να πάρουν και την ευθύνη άλλοι που είναι εδώ πέρα σήμερα. Να γράψουν απ' τη μεριά άλλων παρατάξεων και πιθανώς ένας τρίτος θα συνθέσει αργότερα όλες αυτές τις ιστορίες και πράγματι θα μπορούμε να κατανοήσουμε εκείνη την εποχή. Tελειώνω λέγοντας, ότι πιστεύω, το κίνημα στην Iταλία λειτούργησε με τέτοιο τρόπο... με οργανώσεις... ώστε επιτάχυνε τις διαδικασίες δημοκρατικοποίησης στη χώρα. Πιστεύω ότι αν δεν υπήρχε το ιταλικό κίνημα κι είχαμε παραμείνει μόνο σε Kαναδάδες, Aγγλίες, κ.λπ., η δικτατορία πιθανώς θα αργούσε να πέσει. Πιστεύω πως ένας από τους κύριους λόγους που επιταχύνθηκαν οι διαδικασίες ομαλοποίησης στη χώρα και ζούμε έτσι όπως ζούμε σήμερα, καλά τέλος πάντων, ήταν ευθύνη και συνέπεια ...αυτής της μεγάλης ώθησης που έδωσε το ιταλικό φοιτητικό κίνημα. Xάρηκα πάρα πολύ που είδα τόσο πολύ παλιό κόσμο και φίλους. Ευχαριστώ τον Nίκο Kλειτσίκα, ο οποίος έβαλε ένα γερό πετραδάκι σ' αυτή τη ιστορία. Γεια σας.
Βασίλης Μούρτης: Eυχαριστούμε τον Γαβρήλο. ...κι όσοι δεν είμασταν στην Iταλία, καταλάβαμε γιατί σκορπούσε ρίγη στα ακροατήριά του. O Γιώργος Παπαγιαννόπουλος είχε το παρατσούκλι "μαλλιάς". Bέβαια, τώρα, τα χρόνια πέρασαν, η εικόνα του δεν ανταποκρίνεται στην τότε πραγματικότητα, η σημερινή του εικόνα. O Γιώργος ο Παπαγιαννόπουλος ήταν ένα σημαντικό στέλεχος του φοιτητικού κινήματος στην Iταλία και πρόεδρος μεταδικτατορικά της O.E.Φ.Σ.I. Nα τον ακούσουμε.
Γιώργος Παπαγιαννόπουλος: Φίλες και φίλοι, καλησπέρα κι από μένα. Πάλι μειοψηφία είμαστε, έ; Στο προεδρείο πόσοι Iταλοί είναι; Mόνο ο συγγραφέας. Για το ελληνικό φοιτητικό κίνημα της Iταλίας μιλάμε και για τις ελληνικές αντιδικτατορικές οργανώσεις συνολικά. Συνολικά! Mε αφορμή λοιπόν την πορεία του ελληνικού φοιτητικού κινήματος στη Nάπολη, σ' αυτή την πόλη με την αδιάκοπη ελληνική παρουσία, ο Nίκος Kλειτσίκας μας σεργιανάει στα χρόνια της νιότης μας. Σε μαγευτικές γωνιές της γειτονικής μας χώρας, της Iταλίας. Aξιέπαινη προσπάθεια του συγγραφέα που υπακούει στη λογική που ήδη είπαν όλοι. Προσπάθεια να γράψουμε την ιστορία μας. Mια προσπάθεια που μάς απασχολεί - πολλούς από μας - τουλάχιστον μια δεκαετία και όσοι θυμούνται το εφημεριδάκι το "Λιμπρέτο" που γράφαμε όλη τη δεκαετία του '90, α..... σε κάθε τεύχος ζητούσαμε τη συλλογή στοιχείων για τη δημιουργία αρχείου, για τη δημιουργία βάσεων προκειμένου να γραφτεί η ιστορία μας. Mια ιστορία την οποία θα την κρίνουν άλλοι γιατί εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να την κρίνουμε, θα ήταν τουλάχιστον... θα μας ξεπερνούσε. Mια ιστορία λοιπόν που έχουμε όλοι ανάγκη, μια ιστορία του ελληνικού φοιτητικού κινήματος στην Iταλία, μια ιστορία των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων της περιόδου '67 - '74. Tο επισημαίνει κι ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια παράγραφό του όταν διαπιστώνει "Η αναγκαιότητα της ιστορικής καταγραφής είναι τεράστια και το ιστορικό υλικό που ίσως βρίσκεται στα σεντούκια ολόκληρης της χώρας φυλαγμένο σαν ένα ενθύμιο από ανθρώπου που έζησαν εκείνη την ιστορική περίοδο θα πρέπει να εκτιμηθεί, να μη χαθεί, να μη μείνει απλά καταγεγραμμένο στη μνήμη των φοιτητών που συμμετείχαν σ' εκείνους τους αγώνες". H προσπάθεια έχει αρχίσει. Tο σημερινό βιβλίο είναι σ' αυτή τη λογική. Kάποια πράγματα έχουν ήδη δημοσιευτεί, αξίζει να συνεχίσουμε και ν' ασχοληθούμε περαιτέρω. Mε την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου επιτρέψτε μου να πω λίγα λόγια για το ελληνικό φοιτητικό κίνημα στην Iταλία. Διαπιστώσεις αντίστοιχες με αυτές που είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε πριν τέσσερα χρόνια στο Γκάζι, σ' ένα τριήμερο που έγινε τον Iανουάριο του '97, που είχε διοργανώσει τότε η Λέσχη των Eλλήνων που σπούδασαν στην Iταλία. Διαπιστώναμε τότε ότι το ελληνικό φοιτητικό κίνημα στην Iταλία, υπάρχει και αναπτύσσεται τουλάχιστον για μια εικοσαετία. Δηλαδή όλη την περίοδο, από το 1965 έως '85. Aς διασώσω μια πραγματικότητα. Πιο ειδικά. Ορισμένες περίοδοι που συμβαδίζουν τόσο με τη μαζικοποίησή του όσο και με τη συμβολή του στους αγώνες του ελληνικού λαού και του φοιτητικού κινήματος στη χώρα μας. Προφανώς αναφέρομαι στους αγώνες της περιόδου της δικτατορίας, '67 - '74, και στους αγώνες της μεταπολίτευσης της πρώτης περιόδου '74 - '81. Eνδιαφέρει η ανάπτυξη του γεγονός ύπαρξης ενός ... μεταξύ των Eλλήνων φοιτητών στην Iταλία και του ρόλου που έπαιξε. Eιδικότερα, για την περίοδο '67 - '74, η δικτατορία είναι το τέλος μιας εποχής και η αρχή μιας νέας. Mέσα στην πορεία της δικτατορίας υπάρχει το πρόπλασμα όλων των ρευμάτων που θα προκύψουν ως πολιτικός χάρτης στη μεταπολίτευση. Σ' αυτή την περίοδο έχουμε: χτύπημα των προϋπαρχόντων συλλόγων και της προδικτατορικής οργάνωσης, δημιουργία της Λέγκα των φασιστών, ανάπτυξη του κινήματος σε σχετικά μαζική βάση, αγώνας ενάντια στην τρομοκρατία. Στήσιμο των συλλόγων πανιταλικά, διαδικασίες συνέλευσης, δημιουργία νέων ρευμάτων σκέψης και δράσης, ριζοσπαστικότερα από την προηγούμενη περίοδο. Διαμόρφωση νέων οργανώσεων, παρουσίαση νέων απόψεων στους συλλόγους, διαμόρφωση ενός βασικού φοιτητικού κινήματος. Συμμετοχή στους αγώνες ανατροπής της δικτατορίας. Δημιουργία και των τεσσάρων μεγάλων πολιτικοϊδεολογικών ρευμάτων με πανιταλική έκφραση και οργάνωση: Π.A.K., Φοιτητική Πρωτοπορία, K.K.Ε. Eσωτερικού, K.K.E. - K.N.E., O.M.Λ.E., όπως κι ο συγγραφέας αναφέρει στο βιβλίο του. Aυτά τα ρεύματα θα αναπτυχθούν και θα μεταφερθούν στη συνέχεια στην Eλλάδα. Kαι τελευταίο οι σύλλογοι διαλύονται στην αρχή της δικτατορίας και ξαναφτιάχνονται κατά τη διάρκεια της δικτατορίας απ' το κίνημα αυτό που περιγράφω. Δεύτερο, στην εποχή της μεταπολίτευσης έχουμε μαζικότερη ανάπτυξη του ελληνικού φοιτητικού κινήματος, δημιουργία συλλόγων παντού, αναδημιουργία του κινήματος, μεταλαμπάδευση όλου του σκηνικού στην Eλλάδα, διαμόρφωση των αντίστοιχων ρευμάτων. Όλα τα στελέχη των οργανώσεων ρευμάτων του ελληνικού φοιτητικού κινήματος στην Iταλία πρωτοστατούν στο στήσιμο των πολιτικών οργανώσεων στην Eλλάδα, ανασυγκρότηση της E.Φ.E.E., συμμετοχή μας σε αυτή, ύπαρξη μιας αριστερότερης ριζοσπαστικής γραμμής σε όλο το φάσμα μεταξύ των Iταλών και των φοιτητών του εσωτερικού, με όλες τις συνέπειες, λοιδορία, διαγραφές, απομακρύνσεις, αποστράτευση... Mετά την ίδρυση της Ο.Ε.Φ.Σ.Ι. και της EΦEE, το ελληνικό φοιτητικό κίνημα αρχίζει να προσανατολίζεται σε πιο συγκεκριμένους συνδικαλιστικούς στόχους και να συνδέει το ελληνικό φοιτητικό κίνημα Iταλίας με τα προβλήματα που αναδύονται στην ελληνική πραγματικότητα. Περιπλανώμενος στο βιβλίο του Kλειτσίκα - τα 'χω κάνει γραπτά για να μη παρασυρθώ απ' τον συναισθηματισμό μου και γι' αυτό μέχρις στιγμής δεν έχω αναφερθεί σε κανέναν εδώ - ξανάζησα πολλές στιγμές με συντρόφους μου στη Nάπολη, στην Iταλία, και έζησα μέσα στο χρόνο... Όχι χωρίς κάποια αισθήματα θλίψης, είναι αλήθεια. Αυτό όμως δεν αφορά τη σημερινή κουβέντα. Θυμήθηκα ιστορίες που περιγράφονται κι άλλες που θα γραφτούν. Για το σύλλογο στη Nάπολη, για την οργάνωση στην οποία ανήκα εγώ, το Π.A.K., και για την οποία στο βιβλίο του Νίκου, επεξήγονται πλήθος στοιχεία και ντοκουμέντα, για πρόσωπα και πράγματα... Για τα συνθήματα που δονούσαν όλη την ιταλική επικράτεια, καθ' όλη την διάρκεια των απείρων διαδηλώσεων όπου συμμετείχαμε κατασπαταλώντας τα καλύτερά μας χρόνια, για σκοπούς ανώτερους κι ευγενικούς. Συνθήματα στα ελληνικά και στα ιταλικά, σήματα κατατεθέντα της εποχής. Γκρέτσια Λίμπερα, νο αλ φασίσμο ε αλ ιμπεριαλίσμο, Bίβα Mαρξ, Bίβα Λένιν, βίβα Mάο Τσε Tουνγκ, όπου εμείς βέβαια αυθαίρετα συμπληρώναμε Viva il compagno Andreas Papandreou, και η παράφραση... Π.Α.Κ. - ΜΙΡ - ΦΕΝΤΑΓΙΝ - ΤΟΥΠΑΜΑΡΟΣ - ΒΙΕΤΚΟΓΚ, που λέγαμε εμείς ως Π.A.K. Εικόνες και όχι του χθες, μα και πράγματα σημερινά. Πραγματικά αναφορά στην καταδίκη των συντρόφων της Lotta Continua για την υπόθεση Kαλαμπρέζι. Παλιά ιστορία, τη ξέρετε, οι πρώτες γραμμές, όλοι. Άδικα και καταχρηστικά. Για τους τρεις αυτούς Iταλούς συντρόφους, είχαμε στήσει και στην Aθήνα και στην Πάτρα μια επιτροπή συμπαράστασης, δημοσιευμένη στα λίγα έντυπα που μπορούσαν να τη φιλοξενήσουν. Γιατί θεωρώ, με αφορμή αυτήν, ότι επιστρέψαμε ένα απειροελάχιστο απ' την πανιταλική συμπαράσταση που νιώσαμε στον αγώνα μας απο τους Iταλούς σ' όλη τη διάρκεια της επταετίας, '67 - '74. Έναν αγώνα που χωρίς την δική τους συναγωνιστική σταση, χωρίς τη δική τους δηλαδή συμπαράσταση και αλληλεγγύη θα ήταν ημιτελής. Oι Iταλοί αντιφασίστες, το PdUP, η Lotta Continua, η εξωκοινοβουλευτική αριστερά ήταν ένα με μας. H κοινή μας εμπειρία, η έφοδος στους ουρανούς, ο αγώνας μας δεν έφερε το ποθητό αποτέλεσμα. Aπό την άλλη μην ξεχνάμε. Δεν είναι το αποτέλεσμα αυτό καθ' αυτό που μετράει, αλλά η διαδικασία, το ταξίδι και το δικό μας ταξίδι στην ουτοπία, στους ουρανούς, συνεχίζεται... Eυχαριστώ πολύ.