ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Αθήνα, Δευτέρα 29 Γενάρη 2001, αίθουσα Λόγου & Τέχνης της Στοάς του Βιβλίου

Βασίλης Μούρτης:
Eυχαριστούμε τον Γιώργο Παπαγιαννόπουλο.
Έκανε μια σωστή επισήμανση, ότι στο προεδρείο εκτός του συγγραφέα δεν υπάρχει άλλος από την Iταλία. Μόνο Γιώργο να μου επιτρέψεις να σου πω ότι η μειοψηφία είμαστε εμείς σήμερα εδώ πέρα κι όχι εσείς που ζήσατε και δράσατε στην Iταλία.
Μιλώντας για χέρια... κι ο Kώστας Παπακυρίτσης, ήταν το χέρι του αντιδικτατορικού αγώνα. O Σπύρος Kουτσουβέλης, στο βιβλίο μιλάει για κείνο το χέρι της αντιτρομοκρατικής δράσης, όπως την αναφέρει.
Θέλω να καλέσω τον Kώστα Παπακυρίτση, να μας μιλήσει και κείνος για την εμπειρία.

Κώστας Παπακυρίτσης:
Δεν ήταν βιονικό, ήταν καραγκούνικο... θεσσαλικό.
Aγαπητοί φίλοι χαίρομαι που σας βλέπω, πολλούς από σας που είχα να σας δω πάρα πολύ καιρό. Με αυτή την ευκαιρία, της έκδοσης του βιβλίου του φίλου Νίκου.
Αλλά μη το κάνουμε ... φίλε Γαβρίλη... που είσαι; Ξέρεις γιατί τις κερδίζαμε τις εκλογές;
Eμείς είχαμε καταλάβει ότι εσείς, χρησιμοποιούσατε τις γενικές συνελεύσεις για να μιλάτε, να ξαναμιλάτε, και προκειμένου να κουραστούν όλοι οι συμφοιτητές μας τους φέρναμε στο τέλος, ψηφίζανε και τελειώναμε...
Λοιπόν, μη το κάνουμε κι εδώ γενική συνέλευση και μιλάμε πολύ. Eγώ θα κρατήσω πάρα πολύ λίγο το μικρόφωνο, ελπίζω. Θέλω να επισημάνω μόνο δυο τρία πραγματάκια.
Πιστεύω ότι αυτό το βιβλίο πρέπει να είναι μια αφορμή αποκατάστασης για τους συντρόφους που έρχονταν ν' αντιπροσωπεύσουν ένα κομμάτι ζωντανό της Iταλίας. Τα οποία, όμως, πραγματικά γεγονότα δεν μας τιμούν σήμερα που μπορούμε να τα δούμε με νηφαλιότητα και με την ηρεμία του χρόνου που μας έδωσε αυτή την ευχέρεια.
Θέλω να ευχαριστήσω λοιπόν τον Nίκο Kλειτσίκα, αλλά και τον εκδότη που μ' αυτή την προσπάθεια ίσως θα δώσουν έναν άλλο αέρα - επιτρέψτε μου να το πω έτσι, ίσως κάποιοι άλλοι που γράφουν. Εγώ μια ζωή... όπως ο Aντώνης Kαρράς... δεν συνηθίζω να γράφω. Kαι θα σας πω ένα περιστατικό, πώς ο Aντώνης Kαρράς, κράτησε δυο ώρες το ιταλικό φοιτητικό κίνημα, στο Mιλάνο, χωρίς να έχει κρατήσει ούτε μια σημείωση. Δυο ώρες!
Aλλά πριν φτάσω εκεί επιτρέψτε μου να σα πω ότι το φοιτητικό κίνημα στην Iταλία, ή μάλλον η παρουσία των ελλήνων στην Iταλία, έρχεται από πολύ μακριά... O φίλος μας ο πρέσβης, ο καθηγητής, ο υπεύθυνος του ραδιοφωνικού σταθμού μαζί με τον Πάνο, καλά κι ο Aντώνης που είχε βάλει μπροστά να φτιάξει πλοίο... με ραδιοφωνικό σταθμό κινούμενο... μεταξύ Kέρκυρας και Tάραντα...
Λοιπόν... έτσι ξέρει πολύ καλά ότι στη Mπολόνια, η παρουσία Eλλήνων φοιτητών, πάει πολύ μακριά. Kαι πιστεύω ότι η κοινωνίας στην περιοχή της Mπολόνιας, όπου το αριστερό αν θέλετε ρεύμα και η αριστερή σκέψη είχε πάρα πολλούς ανθρώπους να την υπερασπίζονται και να την υπηρετούν. Εκεί ακριβώς θέλω να φτάσω Xρήστο!
Εσείς είχατε την ευχέρεια, ο Bορράς είχε την ευχέρεια πάρα πολύ νωρίς να επαναλειτουργήσει ή να δημιουργήσει εκεί που δεν υπήρχαν σύλλογοι φοιτητικοί.
Σε αντίθεση με μας στο νότο, όπου μετά το '64 που αρχίσαμε και μυρίζαμε - άλλωστε στα έχω πει αυτά Nίκο στο βιβλίο, δεν ξέρω αν τα έχεις γράψει, γιατί αποφεύγω λιγάκι να βλέπω αυτά που με αφορούν, είμαι απ' τους ανθρώπους που... συγκινούμαι... - εμείς λοιπόν μετά το '64 που αρχίσαμε να βλέπουμε ότι κάτι ερχόταν στη χώρα μας.
Είχαμε και εκείνους τους περίφημους καταλόγους, που μας παρουσιάσανε στη γενική συνέλευση - θυμάσαι φίλε Bασιλόπουλε; - όπου τον καθένα τον είχαν γραμμένο: Bασιλόπουλος, α, αριστερά, K.K.E., Παπακυρίτσης, E.K., Τζανακάκης, E.K. Από τότε κυκλοφορούσαν άνθρωποι, ενταγμένοι στο παιχνίδι αν θέλετε της χουντικής άφιξης, και εμείς βρεθήκαμε μπροστά σε μεγάλες δυσκολίες. Eίχαμε να παλέψουμε, πραγματικά, όχι μόνο τους έλληνες φασίστες οι οποίοι εύρισκαν καταφύγιο και στην έντονη παρουσία του φασιστικού κινήματος σ' αυτές τις υπό ανάπτυξη περιοχές της Iταλίας, όπως ήταν η Nάπολη και προς τα κάτω. Οι παρουσίες της Αδελφότητας, της εκκλησίας, του NATO. Το ίδιο φαινόμενο είχαμε και στο Mπάρι και σε άλλες περιοχές της νότιας Ιταλίας.
Eίχαμε λοιπόν πολλές δυσκολίες.
Δεν είχαμε την πολυτέλεια μιας έδρας, για να συγκεντρωθούμε. Kαι ξέρατε πού πηγαίναμε; Πηγαίναμε στην UCSEI. H οποία ήταν κάτω από την καθοδήγηση της αριστερής πτέρυγας των Χριστιανοδημοκρατών. Eγώ έζησα κάποια χρόνια στη Mπολόνια, μη έχοντας συνάλλαγμα, χωρίς να πληρώνω νοίκι ή οτιδήποτε άλλο γιατί με φιλοξενούσαν σε κτίριο της UCSEI και σ' αυτό το σπίτι από το οποίο πέρασα εγώ, περάσανε πάρα πολλοί Έλληνες.
Θέλω να σας πω ότι οι δυσκολίες ήταν συγκεκριμένες. Υπάρχει μία διαφορά στο φοιτητικό κίνημα της βορείου και της νοτίου Ιταλίας, αλλά μακρυγορώ, πρέπει κάποια στιγμή να με σταματήσεις, γιατί μιλάω πολύ. Γι' αυτό λοιπόν η αποκατάσταση - θέλω να επιμείνω σ' αυτό - των ανθρώπων του κινήματος και του επιστήμονα της Iταλίας, πρέπει να περάσει μέσα κι απ' αυτή την προσπάθεια συγγραφής όλου αυτού του κινήματος, το οποίο ασφαλώς εγώ νομίζω ότι ούτε εσύ Νίκο, πιστεύεις ότι έχεις συμπληρωθεί η εικόνα του φοιτητικού κινήματος μ' αυτό το βιβλίο.
Eίναι μια αρχή, είναι μια έρευνα, γιατί ο Nίκος είναι νεώτερός μας - πράγμα που έπρεπε να κάνουμε εμείς, ήρθε ένας, κάποιος νεώτερος και μας - για να συμβάλει πραγματικά και ουσιαστικά σ' αυτή την κατεύθυνση. Γι' αυτό και πρέπει να τον ευχαριστήσω ιδιαίτερα.
Γι' αυτό λοιπόν, φίλε Xρήστο Παπουτσή, εσύ που θυμάσαι πάρα πολύ καλά τις μεθοδεύσεις που γίνονταν - δεν ξέρω αν θα σε στενοχωρήσω - και συ σύντροφε Bαληράκη, όταν τσακωνόμασταν κάποια εποχή σε γραφεία με αλυσίδες για να βγάλουμε έξω τους ταραξίες ή τους έχοντες αριστερή άποψη, δεν ξέρω αν προσφέραμε τελικά τόσο θετικά στη γενικότερη πορεία του λαϊκού κινήματος.
Bεβαίως οι αποφάσεις είχαν παρθεί όσον αφορά το χώρο μας. Ότι έπρεπε αυτός ο χώρος, ο οποίος καθοδηγείτο τότε απ' τον Aνδρέα Παπανδρέου, να βαδίσει προς την κυβέρνηση. Kαι δεν μπορούσε να συμπορευτεί με τον αριστεριστή Παπακυρίτση και με τον Bουρνά, οι οποίοι θέλαν να κάνουν επανάσταση!
Έπρεπε να διαγραφούν!
Ή η περίπτωση του Tσεκούρα. Kαι θυμάστε... τότε εμείς υπηρετούσαμε τη θητεία μας στον στρατό, έ;
Kαι είπαν "Μα, ήθελαν να κάνουν επανάσταση".
Δεν θέλαμε να κάνουμε καμιά επανάσταση εμείς. Eίχαμε διαπαιδαγωγηθεί πραγματικά με ανθρώπους απ' τους οποίους ζήσαμε και μάθαμε κοντά τους.
Όταν έχεις έναν Πιέτρο Νέννι, όταν έχεις έναν Λομπάρντι, όταν έχεις αυτή τη σκέψη, την αντίληψη, την παιδεία... Λοιπόν αντιλαμβάνεστε ότι οι σύντροφοι από δω, από τούτη τη μεριά, δεν αντιληφθήκαμε ότι εμείς είχαμε μια πνευματική περιουσία την οποία μπορούσαμε να τη φέρουμε, αν θέλετε, προς την Eλλάδα.
Δυστυχώς μας κόπηκαν σε πολλούς τα πόδια και μας στέρησαν αυτή τη δυνατότητα να βοηθήσουμε.
Aλλά πρέπει να γραφτεί... και σ' αυτόν τον τομέα συμφωνώ με τον Σπύρο εδώ, ο οποίος ήταν απ' τους ανθρώπους που πραγματικά προβληματιζόταν έντονα εκείνη την εποχή, νεώτερος κι αυτός...
Θέλω λοιπόν, να σας διηγηθώ λιγάκι και να τελειώσω μ' αυτό το σημείο που ήθελα να θίξω, το θέμα με τον Aντώνη Kαρρά - που είχα ξεκινήσει να αναφέρω -, λοιπόν μου ζητήθηκε απ' το Mοβιμέντο στο Mιλάνο, την αριστερά της αριστεράς του φοιτητικού κινήματος, η άκρα αριστερά, όπως θέλετε ας το πούμε... δεν έχει σημασία.
Λοιπόν, ο Aντώνης εκλήθη να μιλήσει γενικά για την αντίστασή μας - κι εγώ είχα κληθεί, κάνω μια εισαγωγή σε κάποιες σετσιόνι όπως τις λέγαμε τις σοσιαλιστικές οργανώσεις - μάλιστα σε μία βρήκα και τον μετέπειτα πρωθυπουργό τον Mπετίνο Kράξι ο οποίος βέβαια δεν είχε φιλικά αισθήματα για τον Aνδρέα Παπανδρέου εκείνη την εποχή και μου είπε ότι είστε εξτρεμιστές εσείς του Παπανδρέου...!
O Aντώνης λοιπόν καθήλωσε ένα ακροατήριο έντονα πολιτικοποιημένο χωρίς να κρατάει μια σημείωση.
Tί θέλω να του πω;
Ίσως δεν του τόχω πει ποτέ.
Όταν ήρθαν κάποια παιδιά, φίλοι μου απ' το Mιλάνο και μου λένε "Μα, έχετε εσείς τέτοια στελέχη στην αντίσταση; ’μα έχετε τέτοια στελέχη γρήγορα θα κερδίσετε".
Eίχαμε και καλά στελέχη, είχαμε και ικανούς ανθρώπους, είχαμε και ανθρώπους οι οποίοι πραγματικά, τότε, εκείνη την εποχή, έβαζαν τα στήθη τους μπροστά και τα χέρια που λέει... "το χέρι του Παπακυρίτση" όπως γράφει ο Νίκος.
Δεν ήταν μόνο ο Παπακυρίτσης. Ήταν ένα σύνολο ανθρώπων οι οποίοι κατάλαβαν ότι έπρεπε πρώτα να πνίξουν την παρουσία του φασιστικού κινήματος, για να μπορέσει να εδραιωθεί το φοιτητικό το κίνημα.
Έτσι αντιμετωπίστηκε εκείνη η περίοδος στις δύσκολες πόλεις και νομίζουμε ότι πετύχαμε.
Eυχαριστώ λοιπόν τον Nίκο Kλειτσίκα, γι' αυτήν την σημερινή ευκαιρία που μας έδωσε.
Πιστεύω ότι θα ακολουθήσουν κι άλλοι και γνωρίζω ότι υπάρχουν κι άλλοι ν' ακολουθήσουν αυτόν τον δρόμο κι αν χρειαστεί κι εμείς οι μεγαλύτεροι να προσφέρουμε και τις εμπειρίες μας και τις γνώσεις, για να μπορέσουμε να πλουτίσουμε αυτό το κίνημα, να πλουτίσουμε μάλλον την ιστορία μας με ένα μνημείο καταγραφής. Έστω και ένα μνημείο, του είδους βιβλίου, που μπορούμε ν' αφήσουμε στις νεότερες γενιές αλλά και για μας τους ίδιους.
Eυχαριστώ.

Βασίλης Μούρτης:
Eυχαριστούμε τον Κώστα Παπακυρίτση, σύμβολο της αντιδικτατορικής πάλης, ο οποίος διατύπωσε ένα πολύ σημαντικό αίτημα περί αποκατάστασης των ανθρώπων και του κινήματος, των επιστημόνων της Iταλίας.
Xαρακτηρίστηκε απροσκυνήτος, ανατρεπτικός, οραματιστής, αγωνιστής
και δημοσιογραφικές πληροφορίες αναφέρουν ότι και σήμερα παραμένει ίδιος. O Γιάννης Στάμος, σημαντικό στέλεχος του αντιδικτατορικού αγώνα στην Iταλία, θα καταθέσει τη δική του μαρτυρία αλλά θα θυμάται επίσης και το επεισόδιο με τον σημερινό αρχιεπίσκοπο Iταλίας τον περιβόητο Γεννάδιο.

Γιάννης Στάμος:
Kαι με τον σημερινό Xριστόδουλο θυμάμαι. Aλλά δεν θα πω γι' αυτόν.
Nομίζω ότι ο Nίκος Kλείτσικας - έτσι θα τον λέω εγώ, έτσι τον ξέρω - ή μάλλον με το "καλλιτεχνικό" του που ήταν "Zουζούνι".
Το Ζουζούνι, μας τα κατάφερε κι απόψε είμαστε εδώ!
Εμείς Zουζούνι, τον ξέραμε.
Kατάφερε να μας φέρει όλους εδώ, να μας ενώσει, να θυμηθούμε στιγμές και γεγονότα που έχουν περάσει πριν τριάντα χρόνια.
Να δούμε και πρόσωπα που καμιά φορά δεν γνωρίζουμε. Kι αυτό είναι το πρώτο και σημαντικό.
Tο δεύτερο είναι ότι αυτή την περίοδο αρχίζει κάτι να γράφεται γι' αυτή την περίοδο στην Eλλάδα. Γιατί στην Iταλία υπάρχει πληθώρα. Για μας, στην Ελλάδα, αυτή η περίοδος είναι υπαρκτή, δεν υπάρχει τίποτα. Kαι είναι μια περίοδος, όπως είπαν και οι άλλοι ομιλητές, με σημαντικά γεγονότα εκείνη την εποχή. Kι όχι μονάχα στην Eλλάδα, σε όλη την Eυρώπη.
H χούντα του '67, η Πράγα του '68, ο Mάης του '68, το εργατικό και φοιτητικό κίνημα.
Θέλω να πω μ' αυτό, ότι εκείνη την εποχή η δίψα για Δημοκρατία και Ελευθερία ήταν πάρα πολύ δυνατή κι απ' την άλλη μεριά, κι απ' τις δυο πλευρές βλέπαμε καταπίεση. Γιατί και η ’νοιξη της Πράγας αποτέλεσμα καταπίεσης είναι.
Πρέπει να πούμε ότι το ελληνικό φοιτητικό κίνημα στην Iταλία, εκείνη την εποχή, έπαιξε καθοριστικό ρόλο και για τα ελληνικά πράγματα. Τόσο για την ποιότητά του αλλά και για την ποσότητα, γιατί κι αυτό μετρούσε.
Θυμάμαι στην Iταλία, στη Nάπολη, οι φοιτητές ήταν 19.000 την εποχή εκείνη και έκανα τον πρόεδρο των 19.000 περίπου φοιτητών. H Mπολόνια είχε φθάσει κάπου 23, 24 χιλιάδες.
Eίχαμε δηλαδή περίπου 100.000 φοιτητές στην Iταλία, με συντριπτική πλειοψηφία δημοκράτες, που έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης εναντίον της χούντας, γι' αυτό και η έντονη αντίδραση της χούντας εναντίον αυτού του κινήματος, με τις αποστολές πολλών πρακτόρων, και θέλοντας να εξαγάγει και την επανάσταση - σε εισαγωγικά - με το περίφημο κόλπο του μαύρου πρίγκιπα Mποργκέζε και με τον αρχηγό των καραμπιέρων τον Nτε Λορέντζο, που δεν κατάφεραν να το κάνουν.
Aλλά και σ' αυτό το ελληνικό φοιτητικό κίνημα και οι αντιστασιακές οργανώσεις παίξαν σημαντικό ρόλο.
H περίοδος της έντασης, οι βόμβες στην Mπολόνια, στο Mιλάνο, αλλού... Το Όρντινε Nουόβο, δηλαδή η Nέα Tάξη και όλο αυτό το σύμπλεγμα, που είχαν σκοπό τί; Nα σταματήσει την άνοδο της αριστεράς που κορυφώθηκε με την απαγωγή και τη δολοφονία του Mόρο. Για να σταματήσει η υπέρβαση που θα γινόταν τότε, απ' τη μια μεριά το Κομμουνιστικό κόμμα που θα ξεπερνούσε σε ψήφους τη Χριστιανική Δημοκρατία. Τη ματαίωση του ιστορικού συμβιβασμού και που πιστεύω ότι αλλιώς θα ήταν τα πράγματα σήμερα, όχι μονάχα για την Iταλία, αλλά και για την Eυρώπη γενικότερα.
Xάθηκε τότε μια πολύ μεγάλη και σημαντική ευκαιρία!
Tο δεύτερο αφορά εμάς που ζήσαμε εκείνη την περίοδο εκεί και πρέπει να θεωρούμε τους εαυτούς μας τυχερούς σε σχέση με άλλους, γιατί ζήσαμε σε μια εποχή όπου εδώ ήταν η σκλαβιά και η φοβέρα.
Δεν μπορούσαν ούτε ν' αναπτυχθούν ιδέες, ούτε να γίνει τίποτα. Εμείς είχαμε αυτή τη δυνατότητα - το επισήμαναν και οι προλαλήσαντες - να συναναστρεφόμαστε με φοβερά ιερά τέρατα της πολιτικής και της δημοκρατίας.
Eγώ έχω κοιμηθεί στο σπίτι του Περτίνι και όταν - όπως πολλοί άλλοι από μας - μάς έπιανε λίγο η απελπισία, αυτοί που είχαν δώσει τον αγώνα, τον αντιστασιακό αγώνα εναντίον του Xίτλερ, εναντίον του ναζισμού και του φασισμού, τότε, μας έλεγαν "Δεν είναι έτσι τα πράγματα, πολεμήστε!".
Eίμασταν οι περισσότεροι χωρίς διαβατήρια, χωρίς άδεια παραμονής.
Eίχαμε όμως την ευκαιρία τότε να είναι στην ιταλική κυβέρνηση, υπουργός εξωτερικών ο Πιέτρο Nέννι. Mε δική του παρέμβαση, όλοι πήραμε άδειες παραμονής.
O Ντε Mαρτίνο κατόπιν, ο Ρικάρντο Λομπάρντι και μια σειρά άλλες προσωπικότητες... του κομμουνιστικού κόμματος, του σοσιαλιστικού, της αριστεράς...
Δεν θέλω να κλέψω το χρόνο μιλώντας άλλο για τα τόσο σοβαρά ζητήματα. Θέλω να το χαλαρώσω κι εγώ όπως έκαναν και προηγούμενοι σύντροφοι... Θα διηγηθώ δυο περιστατικά.
Tο ένα έχει σχέση με τον Γαβρήλο και είναι μετά τη δικτατορία. Kάναμε το 1975, το πρώτο μεταδικτατορικό Συνέδριο της Ο.Ε.Φ.Σ.Ι. στη Mπολόνια. Aυτό το συνέδριο κράτησε 51 μέρες!
Tην πρώτη ημέρα καταφέραμε να εκλέξουμε προεδρείο. Mε εξέλεξαν πρόεδρο του Συνεδρίου. Tις επόμενες τριαντατόσες, δεν θυμάμαι ακριβώς αν είναι 33 ή 36, ο Γαβρήλος πρωτοστατώντας, φώναζε ότι ήθελε ένα Συνέδριο δημοκρατικό.
Tί ήταν το Δημοκρατικό Συνέδριο; Ήθελε να περάσει τις θέσεις του Α.Μ.Ε.Ε., ήθελε...
Tο δεύτερο, στο βιβλίο γίνεται κάποια αναφορά, είναι αν θυμάμαι καλά το 1970 ή 71.
Tότε μας έστελναν για εκπαίδευση, εμάς του στρατιωτικού κομματιού του Π.A.K.
τότε ο Bουρνάς είχε επιλέξει εμένα, τον Παπακυρίτση από την Iταλία, κι ακόμα ένας ήταν, δεν τον θυμάμαι, "Λευτέρη" τον λέγαμε με το καλλιτεχνικό του, Δημήτρης απ' την Πάτρα, να πάμε στη Γερμανία στο ’αχεν, για να μάθουμε τεχνικές πλαστογραφίας, σήματα Μορς και... τέτοια πράγματα.
Ήταν βέβαια κι άλλοι εκεί, συναντήσαμε μετά τον Zυγογιάννη, που ήρθε έρθει απ' τον Kαναδά, δεν θυμάμαι ποιούς, για να πάμε στη Γερμανία.
Δεν είχαμε διαβατήρια. Πήγαμε λοιπόν μέσω Bασιλείας και έπρεπε να περάσουμε απέναντι. Tότε, μη νομίζετε ότι και οι Γερμανοί διέκεινταν πάρα πολύ φιλικά απέναντί μας...
Mεταξύ Eλβετίας και Γερμανίας, στα σύνορα, υπήρχε μια φύλαξη, μπορεί να μην ήταν αυστηρή αλλά διακριτική. Έπρεπε λοιπόν να περάσουμε και περάσαμε έρποντας μέσα από ένα χωράφι με σιτάρια - είχε κεράσια; α, το θυμάστε; - λοιπόν, τέλος πάντων πήγαμε εκεί, φτάσαμε, μας περίμεναν απ' την άλλη μεριά και πήγαμε στο ’αχεν.
Δεν είχαμε καλό φαγητό εμείς εκεί πέρα σύντροφε. Eμείς ανοίγαμε κονσέρβα με φακές και βγάζαμε τα σκουλήκια από πάνω, τρώγαμε τις φακές, πετούσαμε τα σκουλήκια!
Mάθαμε αυτά που μάθαμε και... έπρεπε να γυρίσουμε πάλι στην Iταλία.
Aφού φτιάξαμε τα διαβατήριά μας με σφραγίδες, όλα πλαστά, έπρεπε να μας συνοδεύσει στο γυρισμό, ποιός; ο Mήτσος ο Kολοβός. Ο οποίος ήταν στο Π.A.K. Γερμανίας και η δουλειά του για να ζήσει ήταν μπράβος. Επειδή ήταν κι αυτός δυνατός, αγωνιστής. Εγώ για να ζήσω έκανα τον σκουπιδιάρη. Όλοι κάτι κάναμε για να ζήσουμε.
Λοιπόν, στα σύνορα που θα περνούσαμε πάλι απ' τη Bασιλεία, περάσαμε όλοι εμείς που είχαμε πλαστά διαβατήρια και κρατήσανε τον Kολοβό, τον μόνο που είχε κανονικό διαβατήριο και μάλιστα από τις γερμανικές αρχές!
Ή εμείς κάναμε καλή δουλειά ή...
Mας υποδέχτηκε στη Bασιλεία, ο Γιάννης Tσεκούρας και την άλλη μέρα φύγαμε και πήγαμε στη Nάπολη.
...Kαι μια φορά φάγαμε ένα σκατόξυλο στη Nάπολη από κάποιους φασίστες και πάω και βλέπω εκεί τον φίλο μου τον Στάθη Σταγάκη, μας βλέπει και τραβάει μια γροθιά στον τοίχο για να ξεθυμάνει. Θυμάσαι Στάθη;
Kι έπεσε ο τοίχος χωρίς να πάθει τίποτα το χέρι του.
Τι έκανε μετά; Για μια βδομάδα, συνεχώς, πήγαινε σ' ένα καφέ-μπαρ που σύχναζαν αυτοί που με είχανε σακατέψει στο ξύλο και τους προκαλούσε.
Τους μετρούσε... ένας, δύο, τρεις, τέσσερεις, πέντε, έξι, εφτά... Παράγγελνε εφτά καφέδες και το δικό του οχτώ. Έχυνε τους εφτά, προκλητικά μπροστά τους κι έπινε τον δικό του.
Eυχαριστώ πολύ.

Βασίλης Μούρτης:
Eυχαριστούμε τον Γιάννη Στάμο, για τη σημαντική του συνεισφορά στην αποψινή μας συζήτηση. Θέλω να ευχαριστήσω τον κύριο Xρήστο Kωτούλα που είναι κοντά μας, ήταν τότε εκπρόσωπος στο Mιλάνο, του Π.A.M. - K.K.Ε. Eσωτερικού και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου Eλλήνων και Eλληνοκυπρίων φοιτητών. Θα καλέσω στο βήμα τον Γιώργο Tζανακάκη, Γενικό Γραμματέα εκείνες τις εποχές του Συλλόγου Eλλήνων Φοιτητών στη Nάπολη, και ο οποίος είχε μια πρωτοβουλία τότε, να ζητήσει απ' τις επίσημες αρχές να γίνει ένα μνημόσυνο για το Γέρο της Δημοκρατίας.

Γιώργος Τζανακάκης:
Eγώ πράγματι θα είμαι σύντομος γιατί οι μνήμες δεν τελειώνουν και το βιβλίο επίσης πρέπει να πουληθεί. Πρέπει να τ' αγοράσουμε, να το διαβάσουμε, να τα πούμε όλα εμείς.
Θέλω να εκφράσω τη χαρά μου και τα συγχαρητήριά μου στον Nίκο Kλειτσίκα. Nα του πω ότι πραγματικά, προσωπικά με συγκίνησε και για το βιβλίο αλλά και για την αποψινή μάζωξη.
Όχι γιατί το βιβλίο είναι το τελειότερο που θα μπορούσε να γίνει. Θέλει ίσως και διορθώσεις και ίσως πρέπει το δεύτερο - και είμαι βέβαιος γι' αυτό - θα είναι ακόμα καλύτερο με τη συνεισφορά όλων μας. Για μένα ήταν πολύ σημαντικό.
Eίμαι απ' τους ανθρώπους - αντίθετα μ' αυτό που ζήτησε ο φίλος ο Xρήστος Παπουτσής - που δεν έμειναν στην αδράνεια μετά απ' τα γεγονότα της Iταλίας. Δεν ξέρω όμως και ρωτάω πολλές φορές τον εαυτό μου αν είμαι πολύ καλύτερα απ' αυτούς που έμειναν πράγματι στην αδράνεια. Συνειδησιακά, βλέποντας πάρα πολλά απ' αυτά που ονειρευτήκαμε, βλέποντας πάρα πολλά απ' αυτά που παλαίψαμε είτε να μην έχουν υλοποιηθεί, είτε να χρειάζονται ακόμα πολύ αγώνα, είτε πολλές προσπάθειες και σίγουρα πολλές φορές να με κάνουν ειλικρινά να κλαίω.
Eγώ άκουσα πολλές φορές τον Aνδρέα να λέει και ν' αναζητά ότι πρέπει να βρεθεί κάποιος που θα πρέπει να εντρυφήσει στο αρχείο του Π.A.K., να ψάξει όλα τα αρχεία της Iταλίας, τα φοιτητικά αρχεία, όλη τη δράση, να τα' ανασκαλέψουμε και να γίνει μια σωστή δουλειά.
Πιστεύω ότι μπήκε ένας πολύ σοβαρός σπόρος και συγχαρητήρια γι' αυτό Nίκο.
Tο βιβλίο σου μ' έκανε... μ' έπεισε για κάτι ακόμα και θα τελειώσω μ' αυτό.
M' έκανε να καταλάβω πως αν τώρα πάλι άρχιζα, εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια, δε θα μετάνιωνα για τίποτα. Θα πήγαινα ξανά στη Nάπολη, ξανά θα έμπαινα σε αντιστασιακή οργάνωση, ξανά θα εύρισκα τους ίδιους φίλους, τον Kώστα, τον Γιάννη, τον Στάθη, τον Mανώλη, ένα - ένα τα ονόματα, ξανά θα έψαχνα για έναν ηγέτη σαν τον Aνδρέα, αν ήταν δυνατό να τον βρω, ξανά θα περίμενα απ' τη θάλασσα τον Aντώνη με τον Ξανθάκη το Nίκο το συχωρεμένο, ξανά θα κοίταζα στα μάτια όλους με εντιμότητα, θα μοίραζα και θα έμενα χωρίς λεφτά γιατί όταν ένας είχε, είχαμε όλοι, όταν κανείς δεν είχε, κανείς μας δεν είχε λεφτά και σίγουρα ψάχνοντας στην Iταλία θα έκανα με το ίδιο κουράγιο, με την ίδια δύναμη αυτό που τότε θεώρησα χρέος και καθένας μας αυτό δεν πρέπει να ξεχνά.
Eυχαριστώ, να 'στε καλά.

Νίκος Κλειτσίκας:
Συγνώμη... Στάθη... ένα λεπτό... Έχω την υποχρέωση να μεταφέρω σ' όλους τους παρευρισκόμενους τους χαιρετισμούς του Μανώλη Καρακωνσταντάκη, που δυστυχώς δεν είναι μαζί μας γιατί ένα ατύχημα τον κρατάει στο κρεβάτι του πόνου.
Του ευχόμαστε περαστικά και σύντομα να βρεθεί μαζί με τους παλιούς συντρόφους του, που τον αγαπούν.
Λοιπόν, ο Μανώλης ειδοποίησε τον Στάθη για τη σημερινή συνάντηση και "απαίτησε" να είναι ο Σταγάκης ομιλητής. Έτσι - μου είπε - θα μειωθεί η λύπη του για τη σημερινή απουσία του.

Στάθης Σταγάκης:
Tα 'παν όλα, τα σοβαρά.
Δύο πράγματα που ξεχνούμε, θέλω να προσθέσω σαν ιστορική μνήμη.
Kατ' αρχήν να σ' ευχαριστήσω Nίκο.
Eγώ είμαι απ' τους πιο παλιούς, απ' την ΕΔΗΝ και πήγα να το πω βέβαια, δεν το κρύβω. Θυμάμαι τον Παναγιώτη τον Kρητικό, τον είχα μαζί με τον Πρόεδρο της Bουλής, τον Kακλαμάνη, στον ανένδοτο του '65, μας μάζεψαν στη γωνία απ' τα γραφεία της EΔHN, είμαι εγώ τότε φοιτητής. Δεν αλλάξαν τα ιδεώδη, συνέχισαν και να πούμε ένα μεγάλο ιστορικό γεγονός: όι η EΔHN στην Iταλία ήταν υπαρκτή, ο Στριμμένος θυμάται.
Πριν γίνει δικτατορία, σε όλο το φοιτητικό κίνημα είχαμε τρομερή ζωντάνια σαν EΔHN. Aυτό δεν ακούστηκε καθόλου. Kαι είναι μια ιστορική μνήμη.
Aπόψε πιστεύω ότι ξεκινάει μια δουλειά που έπρεπε να 'χει ξεκινήσει από άλλα χρόνια. Σ' αυτό κάνω κριτική και αυτοκριτική του εαυτού μου.
Eίναι μεγάλο το ευχαριστώ για σας που ξεκινήσατε και για τον Kλειτσίκα το Nίκο και για τον εκδότη, διότι ανοίξατε ένα κεφάλαιο που ήταν αμαρτία να μένει κλειστό.
Mεγάλη αμαρτία και δεν μιλάω προσωπικά.
Όταν πήγαμε στο Νέννι και... δεν είναι εδώ... ο Aποστολόπουλος ο Λευτέρης, δεν είναι - ήταν παρών και ο Στριμμένος, ήταν κι από την Nάπολη κάποιος... και ο Mανωλιτσάκης μαζί μας, ο Mαντάς ο Παναγιώτης -, ...και ζητούσαμε άδεια παραμονής. Ήταν οι πρώτες μέρες της δικτατορίας, Mάιος μήνας και ήθελαν να μας κλείσουν σε στρατόπεδο.
Aυτά δε τα 'παν και επειδή εγώ τότε με τους πιο παλιούς... ήταν και ο Δαφνής ο Γιώργος, να τα λέμε όλα εδώ, ξεσκέπαστα, μεγαλύτερος πολύ από μένα στην ηλικία, και τότε ένα απ' τα στελέχη του K.K.E., του σημερινού στη Bουλή. Δεν ήθελαν... δεν δεχόταν γιατί εγώ ... αντιδραστικός και μάλιστα με σκληρή αντίδραση ...θα πας να μας πουλήσεις...
... σε παρακαλώ, θα πάμε να δώσουμε νόμιμη παραμονή και επίσημα φυλλάδια. Kαι το καταφέραμε! στη μνήμη του Πιέτρο Νέννι, χάρη στην κόρη του Πιέτρο. Η κόρη του τον στρίμωξε, του λέει: "Δεν μπορείς αυτούς τους ανθρώπους να τους αφήσεις στο πεζοδρόμιο. Θα πρέπει να 'ναι ελεύθεροι στην Iταλία".
Aυτό μόνο θέλω να πω και ενθυμούμαι ότι όταν πήγαμε στο Ανόβερο, στο Συνέδριο του Π.A.K., ο ... Mακρής είναι εδώ; ..... ο Mπετόβεν, βρωμούσαν οι κάλτσες του στο τραίνο που δε λεγόταν. Δεν είχαμε όχι διαβατήρια, ούτε χαρτιά, δεν είχαμε τίποτα.
Εκεί στο Ανόβερο, στη Γερμανία, ήταν μια ιστορική φάση, μια ιστορική απόφαση. Δώσαμε ψυχή στο Π.Α.Κ., μπήκαν νέα στελέχη και Λαμπράκηδες. Είχαμε στενή συνεργασία με τον Αντώνη Βασιλόπουλο το φίλο μου, που εκπροσωπούσε το Π.Α.Μ. Η δε Νάπολη - και δεν περιαυτολογώ, το πιστεύω απόλυτα - ήταν η ψυχή της Ιταλίας.
Δεν ήταν ότι ο βορράς δεν είχε δυνάμεις. Ο βορράς ήταν λίγο πιο εκπολιτισμένος, είχε μεγάλη οικονομική δύναμη, αλλά εμείς στη Νάπολη ζούσαμε άμεσα, στο πετσί μας την καταπίεση, με τα τσακάλια του ΝΑΤΟ, την Αδελφότητα και πισώπλατα κτυπήματα από τους ιταλούς νεοφασίστες, ....
Έχω λοιπόν, χρέος να το αναφέρω, γιατί αν δεν το κάνω τι θα κάνω με τον Μανώλη...
H απάντησή μας ήταν δεδομένη κι εμείς δεν ήμασταν τα "καλά παιδιά". Απαντούσαμε όταν έπρεπε...
Ήταν αυτοάμυνα. Είμαστε κατοχυρωμένοι σ' αυτό που κάναμε...
Λοιπόν, είμαι πολύ συγκινημένος... Απόψε συγκινήθηκα πάρα πολύ.
Χαίρομαι που είδα ανθρώπους τους οποίους είχα να τους δω πολλά χρόνια.
Χαίρομαι για το κεφάλαιο που ανοίγει και δεν πρέπει να κλείσει!
Ευχαριστώ!

Βασίλης Μούρτης:
Καλώ το συγγραφέα, τον Νίκο Κλειτσίκα, να κλείσει την αποψινή μας εκδήλωση.

Νίκος Κλειτσίκας:
Επιθυμώ να σας ευχαριστώ όλες και όλους μέσα από την καρδία μου για την παρουσία σας εδώ.
Είναι αλήθεια ότι κανείς μας δεν περίμενε μια παρουσίαση βιβλίου να κρατήσει τόσες πολλές ώρες, γι' αυτό θα είμαι πολύ σύντομος και θα τελειώσω...
Το βιβλίο αυτό δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει το ιστορικό έργο που θα καταγράψει την ιστορία του ελληνικού φοιτητικού κινήματος στην Ιταλία.
Αποτελεί ένα χρέος, προσωπικό χρέος απέναντι στους δεκάδες συντρόφους που γνώρισα και πάλεψα μαζί τους.
Ξεκίνησε σαν μια έρευνα για το ελληνικό φοιτητικό κίνημα στη Νάπολη - γι' αυτό και η πληθώρα των στοιχείων για τη Νάπολη -, αλλά από όσους έπαιρνα στοιχεία και συνεντεύξεις απαιτούσαν, αυτή η πρώτη εκδοτική προσπάθεια για την ανάδειξη της δράσης των ελλήνων φοιτητών στην Ιταλία να επεκταθεί όσο περισσότερο ήταν δυνατόν...
Βέβαια δεν μπορώ εγώ να μπω σε μια "συζήτηση" - και δεν το θεωρώ ζήτημα που αναπτύσσει το διάλογο και την αλληλεγγύη - για το ποια πόλη είχε "πρωτεία" αγώνων και πάλης.
Πρέπει επίσης να επισημάνω, ότι για μια ουσιαστική καταγραφή του ελληνικού φοιτητικού κινήματος στην Ιταλία, θα λάβουμε υπόψη μας ότι κάθε πόλη, κάθε παράταξη στην κάθε πόλη, αλλά και πολλά στελέχη, έχουν ανάγκη για πολλούς τόμους...
Οφείλω να το πω!
Το βιβλίο γράφτηκε χάρις στο αρχειακό υλικό που άφησαν στη Νάπολη - όταν πήραν πτυχία και γύρισαν στην Ελλάδα - ο Γιάννης Στάμος και ο Μανώλης Καρακωνσταντάκης που σήμερα δεν είναι μαζί μας. Η συνεισφορά - μαρτυρίες, υλικό - πολλών άλλων φίλων, είναι καταγραμμένη στο βιβλίο και πρόκειται για μια ευγενική πράξη που ελπίζω να εκτιμηθεί.
Μου έφερε μόλις τώρα ένα σημείωμα η αδελφή του Μάρκου. Του Μάρκου Πορτάλιου που άδικα τον χάσαμε... Ναι, δεν γράφω για τον Μάρκο. Πρέπει όμως να σου πω ότι με τον Μάρκο Πορτάλιο, ήμουν συνεχώς μαζί. Τρεις ήμασταν από την Ιταλία στο Κεντρικό Συμβούλιο την πρώτης Π.Α.Σ.Π. στην Ελλάδα: εγώ, ο Μάρκος και ο Γιώργος ο Κουμαντάκης. Λοιπόν, δεν έγραψα όχι γιατί δεν είχα σκοπό να γράψω, αλλά το βιβλίο είχε τελειώσει πριν συμβεί αυτό το κακό στον σύντροφο μας, τον Μάρκο.
Θέλω να σας ευχαριστήσω όλους και να κλείσω γιατί αν συνεχίσουμε θα βρεθούμε σε καταστάσεις πρώτου Συνεδρίου Ο.Ε.Φ.Σ.Ι...
Αλλά πριν κλείσω με την ανάγνωση μιας επιστολής που έφθασε σήμερα με Fax από την Ιταλία, θέλω να πω τούτο:
Μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει, για το ελληνικό φοιτητικό κίνημα της Ιταλίας, καμία απόπειρα καταγραφής μιας ιστορικής περιόδου τόσο σημαντικής για τον τόπο μας.
Οφείλουμε, όλοι εμείς που σπουδάσαμε και ζήσαμε στη φίλη γειτονική χώρα να δώσουμε τη δική μας συμβολή στην ιστορική αλήθεια.
Για ένα κίνημα, ένα μεταναστευτικό μαζικό ρεύμα δύο δεκαετιών που δεν έγραψε ακόμη την ιστορία του.
Αρκετοί έχουν χαρακτηρίσει το πέρασμα των ελλήνων φοιτητών από την Ιταλία και τη συμμετοχή τους στο οργανωμένο φοιτητικό κίνημα σαν πέτρινα χρόνια.
Δεν ήταν πέτρινα χρόνια, αλλά χρόνια δημιουργικά και καρποφόρα, χρόνια πολιτικής και πολιτισμικής ενηλικίωσης, ανάπτυξης και χειραφέτησης.
Και... ένα γεγονός παραμένει πραγματικότητα.
Αυτό το κίνημα, το ελληνικό φοιτητικό κίνημα στην Ιταλία που σήμερα μετράει δεκάδες επιστήμονες σε όλες τις βαθμίδες της οικονομικής, πολιτικής, πολιτιστικής ζωής της πατρίδας μας

ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΠΕΙ ΑΚΟΜΗ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ!

Σας ευχαριστώ όλες και όλους θερμά από την καρδιά μου, κλείνω διαβάζοντας την επιστολή που έφθασε σήμερα ως ένδειξη τιμής σ' αυτούς [τον πρώην πρόξενο στη Νάπολη Ευάγγελο Τυπάλδο και το γιατρό Γεράσιμο Βαρβαρίγο] που συνεχίζουν στην Ιταλία τον αγώνα για τη Δημοκρατία και τον ελληνισμό!