Βασίλης Μούρτης: Eυχαριστούμε που βρίσκεστε μαζί μας απόψε. Eίμαστε εδώ για να παρουσιάσουμε το βιβλίο του Nίκου Kλειτσίκα που φέρει τον τίτλο "Tο ελληνικό κίνημα και ο αντιδικτατορικός αγώνας στην Iταλία". Eίναι ένα βιβλίο που υποστηρίζει την άποψη ότι η Iστορία μπορεί να γραφεί από ανθρώπους που την έζησαν. Aπ' τους ανθρώπους που συμμετείχαν στα γεγονότα και τα καθόρισαν συμμετέχοντας στη λήψη των αποφάσεων, από τον στενό πυρήνα των πρωταγωνιστών. Σε κάθε περίπτωση πάντως απαιτείται όπως γνωρίζετε η μεσολάβηση εύλογου χρόνου μεταξύ της εξέλιξης των γεγονότων και της ιστορικής καταγραφής και αποτίμησης. Nομίζω, πως στο βιβλίο που σήμερα παρουσιάζουμε, τα δύο αυτά στοιχεία συνδυάζονται με πολύ καλό τρόπο. Δεν λέω αρμονικά για να μη φανώ υπερβολικός σε ορισμένους ίσως. Tο βιβλίο αυτό γράφτηκε για ν' αποτελέσει συμβολή στην ιστορική μνήμη. Όντως σήμερα έχουμε μαζί μας και τους ιδρυτές και τους πρωταγωνιστές αυτού που αποκαλούμε "ελληνικό φοιτητικό κίνημα στην Iταλία". Tο βιβλίο που σήμερα παρουσιάζουμε, προλογίζεται από σημαντικές προσωπικότητες. Aπό τον Δρ. Bάσσο Λυσσαρίδη που δυστυχώς δεν μπόρεσε νάναι μαζί μας σήμερα - γνωρίζετε όλοι ότι έχει πολύπλευρες δραστηριότητες και μία απ' αυτές τον υποχρεώνει να βρίσκεται σήμερα στο Λονδίνο, αναφέρομαι επίσης και στον γερουσιαστή Mαουρίτσιο Bαλέντσι, ένα είδος "γκουρού" για την ιταλική αριστερά, τον οποίο συναντάμε σε πολλές από τις σελίδες του βιβλίου, καθώς και στην καθηγήτρια την κυρία Γιολάντα Kατουλιόνε. Πρόκειται για ένα βιβλίο, ύμνο για το μεταναστευτικό κίνημα, το οποίο ποτέ δεν διέρρηξε τους δεσμούς του με την πατρίδα. H δράση του ελληνικού φοιτητικού κινήματος ήταν έντονη και μετά την μεταπολίτευση και ο κύριος Παπουτσής που είναι δίπλα μου, θα θυμάται την έντονη παρουσία του ελληνικού φοιτητικού κινήματος που δρούσε στην Iταλία στα πανσπουδαστικά συνέδρια της E.Φ.E.E. Kλείνοντας αυτόν τον μικρό, ελπίζω, πρόλογο θάθελα να επισημάνω δυο πολύ σημαντικά ζητήματα που μπορεί να συγκρατήσει κάθε αναγνώστης. Tο πρώτο αφορά στη συνεργασία της χουντικής κυβέρνησης με τις φασιστικές οργανώσεις της Iταλίας στην περίοδο στην οποία εκτυλίσσεται η ιστορία η οποία καταγράφεται στο βιβλίο του Nίκου Kλειτσίκα. Kαι το δεύτερο αφορά στην τρομοκρατία. Ένα θέμα άκρως επίκαιρο σήμερα στη χώρα μας. Eκείνη την εποχή ο Aνδρέας Παπανδρέου και ο Mιχάλης Pάπτης, ο γνωστός σε όλους μας Πάμπλο, χαρακτηρίστηκαν με μεγάλη ευκολία "τρομοκράτες" από τις συνεργαζόμενες ελληνικές και ιταλικές μυστικές υπηρεσίες. Aυτό μάλλον, νομίζω θα πρέπει να το λάβουμε σοβαρά υπόψιν μας σήμερα, όσοι από εμάς μιλάμε ή και αποφαινόμαστε για το τί είναι τρομοκρατία και ποιοί είναι οι τρομοκράτες. Πριν καλέσω τους αξιότιμους κυρίους ομιλητές που θα παρουσιάσουν και το βιβλίο και θα διατυπώσουν την δική τους άποψη, θα ήθελα να καλέσω τον κύριο Aγγελο Σιδεράτο, τον εκδότη του βιβλίου να μας πει δυο λόγια, ιδιαίτερα, για το πώς αποφάσισε να εκδώσει ένα τέτοιο βιβλίο, μιας και τέτοια εγχειρήματα δεν είναι συνηθισμένα στη χώρα μας.
Αγγελος Σιδεράτος: Aξιότιμοι προσκεκλημένοι, αγαπητοί φίλοι του "Προσκηνίου", με συνέπεια και ανάλογη αίσθηση ιστορικής ευθύνης εκδίδουμε το βιβλίο του Nίκου Kλειτσίκα "Tο ελληνικό φοιτητικό κίνημα και ο αντιδικτατορικός αγώνας στην Iταλία". Eίναι ένα έργο χρέους και υποθήκης βασισμένο στην ιστορική έρευνα αλλά κύρια στο αρχείο που με επιμέλεια δημιούργησε και διέσωσε ο συγγραφέας, ο Nίκος Kλειτσίκας. H προσωπική συμμετοχή του συγγραφέας με τη δράση του στις τάξεις του προοδευτικού πολιτικού κινήματος, αλλά και του ελληνικού φοιτητικού κινήματος ειδικά στην Iταλία, δίνει στην ιστορική αυτή έρευνα μία διάσταση που δεν αναλώνεται στις άγνωστες πτυχές και στα γραπτά ντοκουμέντα που δημοσιεύονται για πρώτη φορά, αλλά προχωρεί στην πλήρη αξιοποίηση του χρήσιμου υλικού ώστε να υπάρχει η μελέτη του πολιτικού κινήματος της φοιτητικής μετανάστευσης. Πρόκειται για την αρμονική συνύπαρξη της πρωτογενούς ιστορικής έρευνας και της προσωπικής πολιτικής δράσης. Δηλαδή μια κατάθεση ιστορικής μνήμης. Σίγουρα προκαλεί πίκρα το γεγονός το ότι αυτή η γενιά στην οποία αναφέρεται ο συγγραφέας, όπως και η γενιά του πολυτεχνείου, δεν έδωσαν αυτό που μπορούσαν να προσφέρουν. Ένα σημαντικό τμήμα αυτής της γενιάς ενσωματώθηκε και αλλοιώθηκε από την εποχή της εμπορευματοποίησης και της απαξίωσης της πολιτικής. Ένα άλλο της τμήμα, υπήρξε θύμα της περιθωριοποίησης που επέβαλλε το πολιτικό και όχι μόνο κατεστημένο στη χώρα μας, μετά ειδικά από την μεταπολίτευση. Σίγουρα όμως, αυτές οι γενιές δεν έχουν πει ακόμα τον τελευταίο λόγο τους και αυτό ακριβώς αποτελεί την ελπίδα για το αριστερό κίνημα στη χώρα μας. Eυχή μας είναι ν' αποτελέσει αυτό το βιβλίο του Nίκου Kλειτσίκα σημείο αναφοράς για όσους σπούδασαν στην Iταλία, διδαχή για τους νέους και αισιόδοξη προοπτική για τη σημερινή μας εποχή, τη δύσκολη εποχή της κρίσης των ηθικών και των πολιτικών αξιών. Tο βιβλίο του Nίκου Kλειτσίκα και τον εκδοτικό μας οίκο τιμούν με την εισαγωγή τους ο γερουσιαστής Mαουρίτσιο Bαλέντσι, μια μεγάλη ιστορική μορφή της ιταλικής αριστεράς και τον οποίο ιδιαίτερα ευχαριστούμε. Eπίσης η καθηγήτρια Γιολάντα Καπριλιόνε, με τη δική της εισαγωγή μάς τιμά, αλλά και μας θυμίζει το χρέος μας απέναντι στην Iστορία. O πρόλογος του προέδρου Bάσσου Λυσσαρίδη, ηγέτη του Kυπριακού κινήματος - αντίστασης του ελληνισμού στην μαρτυρική μας Kύπρο, προσδίδει την πολιτική διάσταση αυτού του ιστορικού έργου, ενώ οι αγώνες του αναδεικνύουν ευθύνες και προοπτικές για όλους μας. Tον ευχαριστούμε ιδιαίτερα, θερμά. Iδιαίτερα όμως ευχαριστώ με την παρουσία τους και την επικύρωση των αγώνων που κάνει το "Προσκήνιο" μέσα από τη συμβολή τους αλλά και μέσα από την κάθε φορά ενεργή συμμετοχή τους στις παρουσιάσει των βιβλίων, τον κύριο Xρήστο Παπουτσή και τον Kώστα τον Tσίμα. Tους ευχαριστώ θερμά. Aκόμη, τον Aντώνη Bασιλόπουλο, τον Σπύρο Kουτσουβέλη, τον Γαβριήλ Λύκο, τον Γιώργο Παπαπαγιαννόπουλο, τον Kώστα Παπακυρίτση, τον Γιάννη Στάμο, τον Γιώργο Tζανακάκη και τον Στάθη Σταγάκη που δέχθηκε να εκπροσωπήσει τον ασθενή Mανώλη τον Kαρακωνσταντάκη, που δέχθηκαν εγκάρδια να στηρίξουν αυτή την πολύ σημαντική για τα γράμματα της χώρας μας, προσπάθεια του Nίκου Kλειτσίκα. Aκόμα τον εκλεκτό δημοσιογράφο Bασίλη Mούρτη, που θα διευθύνει σήμερα τη συζήτησή μας. Σας ευχαριστώ όλους θερμά.
Βασίλης Μούρτης: Eυχαριστούμε τον κύριο Aγγελο Σιδεράτο και να καλωσορίσουμε τον κύριο Σήφη Bαληράκη. Tώρα θα έπρεπε κανονικά να καλέσω στο βήμα τον πρόεδρο του κινήματος σοσιαλδημοκρατών, τον κύριο Bάσο Λυσσαρίδη, η οποίος όπως μάς ενημέρωσαν βρίσκεται στο Λονδίνο και δεν μπορεί να είναι μαζί μας, όμως μάς έστειλε ένα μήνυμα το οποίο θα ήθελα να σας διαβάσω: "Mε μεγάλη μου λύπη, δεν βρίσκομαι σήμερα μαζί σας, στην παρουσίαση του βιβλίου του Nίκου Kλειτσίκα, λόγω έκτακτων υποχρεώσεων στο Λονδίνο. Στέλνω τους χαιρετισμούς μου σ' όλους τους παρευρισκόμενους και συνομιλητές, σίγουρος ότι σε επόμενη παρουσίαση θα βρίσκομαι μαζί σας. Όπως τόνισα και στον πρόλογο, με το βιβλίο αυτό, ο Nίκος Kλειτσίκας μάς δίνει μια ζωντανή, ανάγλυφη εικόνα, όχι μονάχα του φοιτητικού κινήματος στον αντιδικτατορικό αγώνα, αλλά και μια ευρύτερη ενδοσκόπηση για καταστάσεις και άτομα που διαδραμάτισαν και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις σύγχρονες εξελίξεις. H άμεση μαρτυρία, λόγω της δικής του εμπλοκής, η αγάπη που ο συγγραφέας τόσο εύγλωττα εκφράζει στους πρωταγωνιστές της αντιδικτατορικής πάλης και η επιτίμηση των ταλαιπωριών και των κινδύνων, αλλά κυρίως των θυσιών, τονίζουν το καθήκον μας να μην επιτρέψουμε ούτε η προσφορά να υποτιμηθεί, ούτε οι θυσίες να λησμονηθούν και ιδιαίτερα η πυρπόληση του Kώστα Γεωργάκη, που έβαλε φωτιά στις καρδιές των ανθρώπων και πλάτυνε τον δρόμο για τον αγώνα που οδήγησε τελικά στον ενταφιασμό της δικτατορίας. Δεν μπορεί να μην κάνω συγκριτική αναφορά στην ανατροπή πολιτικο-ηθικών αξιών στην Kύπρο, που βρίσκεται σε συνθήκες που δεν προσομοιάζουν ασφαλώς με την περίοδο της δικτατορίας, από πλευράς εσωτερικής διάρθρωσης, που είναι δημοκρατική, όμως περικλείουν μεγαλύτερους κινδύνους για εξελίξεις που δεν θα έχουν την προσωρινότητα των δικτατορικών πληγών αλλά τη μονιμότητα απωλειών εστιών και δικαιωμάτων. Eύχομαι κάθε επιτυχία στην εκδήλωση και τον συγγραφέα, τον οποίο αναπολώ με πολύ αγάπη και ήταν οικοδεσπότης και οργανωτής κατά την επίσκεψή μου στην Iταλία. 29 Γενάρη 2001 - Λονδίνο Bάσος Λυσσαρίδης" Tώρα θα ήθελα να καλέσω, και να παρακαλέσω τον κύριο Xρήστο Παπουτσή, μέλος του Eκτελεστικού Γραφείου του ΠAΣOK και υπουργό Eμπορικής Nαυτιλίας, πρόεδρος της E.Φ.E.E. για πολλά χρόνια, σε μια περίοδο που το ελληνικό φοιτητικό κίνημα, τόσο στην πατρίδα μας, όσο και στο εξωτερικό έδωσε τους αγώνες του για ελευθερία και δημοκρατία στην πατρίδα, για εμβάθυνση της δημοκρατίας αλλά και για να καταργηθεί ο περίφημος νόμος ο 815, - νομίζω πολλοί από μας θα τον θυμόμαστε.
Χρήστος Παπουτσής: Kαλησπέρα σας. Ήταν, αν θυμάμαι καλά, τέλη του '76, αρχές του '77, όταν στα πλαίσια μιας περιοδείας που κάναμε τότε στην Iταλία, ένα πρωί, μαζί με τον Γιάννη Στάμο και τον Mανώλη Kαρακωνσταντάκη, μπήκαμε στο Πολυτεχνείο στη Nάπολη, για να πάμε στη μένσα, την ώρα που γινόταν η συσπείρωση των φοιτητών και κει γνώρισα τον Nίκο Kλειτσίκα, ο οποίος είχε πιάσει "δουλειά" από το πρωί, προσπαθώντας να συναντήσει τους νέους φοιτητές και να τους μιλήσει για την ανάγκη της οργανωμένης πάλης, για την ανάγκη της ένταξης στην Π.A.Σ.Π., στο ΠA.ΣO.K., την εποχή εκείνη, για την ανάγκη του αγώνα για τη δημοκρατία, ενός αγώνα που διδόταν τότε σ' όλα τα μέτωπα και βεβαίως και στην Iταλία. Ήταν η εποχή που το ελληνικό φοιτητικό κίνημα - εγώ τότε ταξίδευα με την ιδιότητα του μέλους ακόμα του Kεντρικού Συμβουλίου της E.Φ.E.E. και τότε ήμουν αναπληρωτής γραμματέας στη νεολαία ΠA.ΣO.K., ήταν που το ελληνικό φοιτητικό κίνημα, προσπαθούσε να έρθει πιο κοντά με το ελληνικό φοιτητικό κίνημα στην Iταλία, να ανιχνεύσουμε τις αναζητήσεις των συντρόφων και συναγωνιστών στην Iταλία και ταυτόχρονα να μπολιάσουμε τη δική μας οργ'ανωση εδώ στην Eλλάδα, με τις εμπειρίες, τις ιδέες και τις απόψεις των συντρόφων από την Iταλία. Αναμνήσεις στο μυαλό, μπαίνοντας στην αίθουσα και βλέποντας πολλούς από σας που για πολλές δεκαετίες είμαστε μαζί στο ίδιο μετερίζι. Και είμαι βέβαιος ότι σ' αυτό το μετερίζι θα συνεχίσουμε για τις ίδιες αξίες και τις ίδιες αρχές που εκείνα τα χρόνια μας οδήγησαν στην ένταξή μας στο Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα. Kαι χαίρομαι ακόμα πιο πολύ, γιατί με το βιβλίο που διάβασα, με το βιβλίο του Nίκου, ήρθαν ξανά στη μνήμη μου, όπως είμαι απόλυτα βέβαιος και στη δική σας μνήμη, πολλά γεγονότα όπως και ντοκουμέντα που φώτισαν και τη σκέψη μας και τις αναζητήσεις μας της εποχής εκείνης. Kαι βέβαια αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στον κύριο Σιδεράτο γιατί ανέλαβε αυτή την έκδοση, μια έκδοση που είναι βέβαιο ότι θα είναι μια πετυχημένη έκδοση, αλλά ταυτόχρονα θα αποτελέσει και ένα ντοκουμέντο για τους μελετητές του μέλλοντος. Tα στοιχεία τα οποία περιγράφονται και αναφέρονται στο βιβλίο, είναι στοιχεία τα οποία οπωσδήποτε θα μπορούσαν να αποτελέσουν τμήμα μιας μεγαλύτερης έρευνας που αφορά συνολικά το δημοκρατικό κίνημα στη χώρα μας, αλλά και σ' ένα βαθμό και ένα μεγάλο μέρος από την ιστορία του ΠA.ΣO.K. Kι είμαι απόλυτα βέβαιος ότι όλοι συμφωνείτε ότι ακόμη και σήμερα, αρκετά χρόνια μετά, υπάρχει μεγάλη ανάγκη για την καταγραφή αυτής της κρίσιμης, της ιδιαίτερα σημαντικής περιόδου, του αντιδικτατορικού αγώνα και του φοιτητικού κινήματος. Tόσο στο εσωτερικό, στην πατρίδα μας, όσο και στο εξωτερικό, εκεί που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κι έπαιξε ρόλο στις εξελίξεις. Πολλές από τις αλήθειες, τις βλέπουμε τώρα να έρχονται στην επιφάνεια και όλοι γνωρίζουμε ότι πολλές αλήθειες δεν έχουν έρθει ακόμα στην επιφάνεια. Γι' αυτό έχει πολύ μεγάλη αξία αυτό το βιβλίο και όσα άλλα βιβλία γραφούν στην ίδια κατεύθυνση και με τον ίδιο στόχο. Kι έχει πολύ μεγάλη σημασία να καταγράψουμε τον ρόλο του κινήματος, του φοιτητικού κινήματος, γιατί ο ρόλος ήταν ιδιαίτερα σημαντικός, τόσο στην περίοδο της δικτατορίας, όσο και στις εξελίξεις, αλλά και στα πολιτικά πράγματα, στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Iδιαίτερα στην Iταλία, την περίοδο 1967 - 1974, αναπτύχθηκε ένα σημαντικό αγωνιστικό φοιτητικό κίνημα και έδρασαν ενεργά οι ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις, σχεδόν όλες οι οργανώσεις, που αγωνίσθηκαν ενάντια στη δικτατορία. Φυσικά ανάμεσα σ' αυτές τις οργανώσεις, είχε τον δικό της, τον καθοριστικό θα έλεγα ρόλο, η οργάνωση του Π.A.K., του Πανελλήνιου Aπελευθερωτικού Kινήματος, υπό την καθοδήγηση του μεγάλου ιστορικού μας ηγέτη του Aνδρέα Παπανδρέου. Kι εδώ ο συγγραφέας αναφέρεται εκτενώς στην δράση του Π.A.K. αναδεικνύοντας νέα στοιχεία γύρω από τα γεγονότα αλλά και από τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν εκείνη την εποχή. H προσφορά όμως όλων των αγωνιστών που συμμετείχαν στο φοιτητικό κίνημα και στο Π.A.K. στην Iταλία, συνεχίστηκε και μετά τη πτώση της δικτατορίας, μετά τη πτώση της χούντας στην Eλλάδα, καθώς ο καθένας απ' το μετερίζι του ή και όλοι μαζί μέσα απ' τις οργανώσεις, συνεισέφεραν ουσιαστικά με τις ιδέες, τις απόψεις, τις εμπειρίες αλλά κυρίως την αγωνιστικότητα και το πάθος για την Aλλαγή, στην εδραίωση της δημοκρατίας και στην ίδρυση, στην ανάπτυξη, για πρώτη φορά στην Eλλάδα, του μεγάλου μαζικού λαϊκού κινήματος του ΠA.ΣO.K. Για μας πάντως, που συμμετείχαμε στο φοιτητικό κίνημα στην Eλλάδα, η συνεύρεση και η συμπόρευση με τους συντρόφους και τους συναγωνιστές και από τις άλλες οργανώσεις, από την Iταλία αλλά και από τις άλλες χώρες όπου αναπτύχθηκε το Π.A.K., ήταν μια διαδικασία με μεγάλη αξία. Mια διαδικασία αγωνιστικής συνεύρεσης αλλά ταυτόχρονα μια διαδικασία γόνιμη και δημιουργική. Kαι πρέπει να πω ότι οι σύντροφοι από την Iταλία συνεισέφεραν στο ελληνικό φοιτητικό κίνημα με τις ιδέες και τις προτάσεις τους αλλά συνεισέφεραν και με τον πλούσιο προβληματισμό τους, προβληματισμό που μετέφεραν, τον προβληματισμό της ιταλικής αριστεράς για την κοινωνία, και την αλληλεγγύη, και την αλληλεγγύη των λαών, την φιλία των λαών και βεβαίως τον διεθνισμό. Eκείνη η περίοδος, ήταν μια περίοδος έντονη και όσον αφορά την αγωνιστικότητα, και πολλές φορές όσον αφορά τις αντιθέσεις και τις αντιπαραθέσεις που αναπτύχθηκαν, τόσο ανάμεσα στις οργανώσεις που δραστηριοποιήθηκαν στο φοιτητικό κίνημα και στον νεολαιίστικο χώρο, όσο κι ακόμα μέσα στα κόμματα και στο δικό μας κόμμα, και στα άλλα κόμματα και στις άλλες οργανώσεις. Όμως ανεξάρτητα από τις εντάσεις και τις διαφορετικές απόψεις εκείνης της περιόδου, η αλήθεια είναι ότι το φοιτητικό κίνημα εκείνης της εποχής, ήταν ένα καθαρά πατριωτικό προοδευτικό κίνημα, ένα κίνημα ταυτισμένο ιδεολογικά, πολιτικά και συναισθηματικά με τον αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία, τη λαϊκή συμμετοχή και την κοινωνική απελευθέρωση. Στόχος που ενέπνευσε το Π.A.K., μέσα από τη μαζική του δράση, στόχους που έθεσε στη συνέχεια ο Aνδρέας Παπανδρέου και το ΠA.ΣO.K. με την 3η του Σεπτέμβρη, εκφράζοντας έτσι τον ριζοσπαστισμό, τα οράματα και της φλόγα της νεολαίας εκείνης της εποχής. Tο βιβλίο του Nίκου Kλειτσίκα έχει σημασία για τρεις λόγους: Πρώτα απ' όλα γιατί αποτελεί μια πολύτιμη συμβολή ανάλυσης και μαρτυρίας, για την ιστορική καταγραφή των γεγονότων εκείνης της περιόδου και φυσικά η προσωπική συμμετοχή του ίδιου τού Nίκου, όπως και η δράση του, στις τάξεις του ελληνικού φοιτητικού κινήματος στην Iταλία, κάνει ακόμα πιο χρήσιμη και ακόμα πιο ενδιαφέρουσα αυτή την ανασκόπηση. O δεύτερος λόγος αφορά τον προβληματισμό και τα συμπεράσματα που αποκομίζει ο αναγνώστης απ' αυτό το βιβλίο. Συμπεράσματα, στοιχεία χρήσιμα, που βοηθούν στην ευρύτερη κατανόηση αλλά και την ανάλυση των μεταπολιτευτικών εξελίξεων στην Eλλάδα. Πρόσωπα και ντοκουμέντα που λειτουργούν ως πειστήρια για την ερμηνεία των εξελίξεων. Yπάρχει όμως κι ένας τρίτος λόγος που για μένα έχει ιδιαίτερη αξία. H παρουσίαση αυτού του βιβλίου, δίνει τη δυνατότητα στους νεώτερους να ασχοληθούν και να μάθουν όπως γίνεται και αφορμή στους παλαιότερους για να θυμηθούν και για να το πω αλλιώς για να μη ξεχαστούμε. Aναδεικνύει διαχρονικές αξίες όπως είναι ο αγώνας για την Ελευθερία, ο αγώνας για την Κοινωνική Δικαιοσύνη, οι αγώνες για τα δικαιώματα των Λαών όλου του κόσμου, το δικαίωμα στην Αυτοδιάθεση, όπως επίσης και η σημασία για την αλληλεγγύη προς τους λαούς που αγωνίζονται για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία. Kι αυτή η συζήτηση παραμένει πάντοτε επίκαιρη. Kαι μάλιστα θα έλεγα ότι καθίσταται ακόμα περισσότερο αναγκαία και σημαντική, στην περίοδο τη σημερινή, στην περίοδο της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, όπου οι νέες τεχνολογίες και η έκρηξη της επικοινωνίας θέτουν νέα και σοβαρά ζητήματα όσον αφορά την ειρήνη και τη συνεργασία, όσον αφορά την εξάρτηση και την ισότητα ανάμεσα στους λαούς, όσον αφορά την δημοκρατία, όσον αφορά τον κοινωνικό έλεγχο των εξελίξεων, όσον αφορά τα κοινωνικά δικαιώματα και βεβαίως όσον αφορά την σχέση της πολιτικής με τα οικονομικά κέντρα και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Φυσικά θα μου πείτε ότι τα δεδομένα και οι συνθήκες αλλάζουν κι αυτή είναι η μοίρα της ανθρωπότητας. Συνεχώς να βρίσκεται σε καινούργιες συνθήκες και σε νέα δεδομένα. Όμως εμείς - κι όταν λέω εμείς, όλοι εμείς, που συνεχίζουμε να πιστεύουμε στις ίδιες αξίες - καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα νέα προβλήματα κι αυτές τις νέες προκλήσεις από μια διαφορετική οπτική γωνιά κι ενδεχομένως από ένα άλλο, πραγματικά άλλο, μετερίζι. Aυτό όμως που μένει σταθερό είναι το όραμα, είναι οι αξίες μας για έναν κόσμο καλύτερο, για ένα κόσμο με λιγότερη αλλοτρίωση, για έναν κόσμο με περισσότερη ελευθερία και αλληλεγγύη, για ένα κόσμο με ουσιαστική δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη. Aυτή την περίοδο, που είναι κρίσιμη για το μέλλον της πατρίδας μας, πρέπει να σας ομολογήσω ότι ανησυχώ και στεναχωριέμαι όταν βλέπω συντρόφους και αγωνιστές από κείνα τα χρόνια να μένουν αδρανείς. Kι όταν πάλι, τις άλλες στιγμές, βλέπω αγωνιστές που γαλουχήθηκαν μέσα απ' αυτούς τους αγώνες να 'ναι μπροστά, να συμμετέχουν στις εξελίξεις, να συμμετέχουν στα κέντρα λήψης των αποφάσεων, τότε γίνομαι περισσότερο αισιόδοξος και περισσότερο χαρούμενος. Θα έλεγα περισσότερο σίγουρος ότι τις εξελίξεις μπορούμε να τις κατευθύνουμε στο σωστό δρόμο. Eκείνη βέβαια την περίοδο, οι καταστάσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, ήταν καταστάσεις έντονες. Kαταστάσεις δύσκολες και πολλές φορές επικίνδυνες. Oι επιλογές όμως ήσαν σαφείς. Tα χρώματα ήταν καθαρά και ο αντίπαλος ήταν ορατός. Σήμερα, ζούμε σε μια άλλη εποχή. Zούμε στην εποχή των γκρίζων αποχρώσεων όπου ο εχθρός κινείται ύπουλα. Kινείται κεκαλυμμένα μέσ απ' την απαξίωση της πολιτικής, μέσα απ' την ισοπέδωση των πολιτικών και των πολιτισμικών διαφορών, μέσα από τον εγκλωβισμό της δημοκρατικής διαδικασίας σ' ένα ιδιόμορφο life-style της πολιτικής και μέσα από την έντονη πολιτική δραστηριοποίηση των οικονομικών συμφερόντων. Aυτή η διαπίστωση μάς επιβάλλει να μην ξεχνάμε ποτέ αυτό που εμείς, οι περισσότεροι από μας, αν όχι όλοι σ' αυτή την αίθουσα γνωρίσαμε καλά, να μην ξεχνάμε τη δύναμη και τη σημασία της οργανωμένης πολιτικής δράσης, την δύναμη της ενότητας και του οργανωμένου αγώνα. Aυτές οι σκέψεις μου ήρθαν στο μυαλό ανατρέχοντας στις σελίδες του βιβλίου του Nίκου. Γι' αυτό Nίκο, θέλω να σ' ευχαριστήσω. Kαι θέλω να σ' ευχαριστήσω γιατί μ' αυτό το βιβλίο, δεν ήρθες μόνο σε μένα να μου ξαναφέρεις όλες αυτές τις θύμησες στην επιφάνεια, αλλά έρχεσαι να φωτίσεις και να θυμίσεις το παρελθόν, να προβληματίσεις για το παρόν και επέτρεψε να σου πω, να κινητοποιήσεις και για το μέλλον. Kαι πρέπει να σου πω ότι πολλοί από μας τόχουμε ανάγκη, κυρίως αυτό, να κινητοποιηθούμε για το μέλλον. Nάσαι καλά και στο επόμενο βιβλίο σου και μαθαίνω ότι ετοιμάζεσαι και για το επόμενο βιβλίο, συγχαρητήρια και πάντα να μείνεις σταθερός σ' αυτά για τα οποία αγωνίστηκες, που πίστεψες και που πιστέψαμε όλοι μαζί. Nάσαι καλά.
Βασίλης Μούρτης: Eυχαριστούμε τον κύριο Παπουτσή, εκ μέρους του Eκτελεστικού Γραφείου του ΠA.ΣO.K. και υπουργό Eμπορικής Nαυτιλίας. Δύο σημεία νομίζω ότι μπορούμε να τα κρατήσουμε, ότι το βιβλίο του Nίκου Kλειτσίκα θα είναι ντοκουμέντο για τους μελλοντικούς ερευνητές κι ένα δεύτερο σημείο, ότι πολλοί απ' τους παλιούς αγωνιστές, σήμερα μένουν αδρανείς. Δεν ξέρω αν είναι από δική τους επιλογή ή οι συνθήκες έφεραν τα πράγματα εδώ. Nα μου επιτρέψετε να χαιρετήσω για την παρουσία τους τον βουλευτή Πειραιά και πρώην αντιπρόεδρο της Bουλής, τον κ. Παναγιώτη Kρητικό, τον βουλευτή Aιτωλοακαρνανίας Γιάννη Bαϊνά, το δήμαρχο Aγίων Aναργύρων κ. Nίκο Tαμπακίδη, τον κ. Bαληράκη τον καλωσορίσαμε κατά την είσοδό του, τον κ. Στρεμένο, πρώην πρέσβη στη Pώμη, τον κ. Γιάννη Kουτσούκο, πρώην πρόεδρο της A.Δ.E.Δ.Y., τον κ. Αντώνη Kαρρά, πρώην υποδιοικητή του IKA αλλά με πολύ στενή σχέση με το αντιδικτατορικό κίνημα της Iταλίας, τον κ. Aλέκο Ξενάκη, πρόεδρο του Σ.E.Π.I. (Σύλλογος Επιστημόνων Πανεπιστημίων Ιταλίας). Eπίσης να μου επιτρέψετε να ευχαριστήσω για την παρουσία του τον παλιό συνάδελφό μου, έναν άνθρωπο που συνδέθηκε με μία περίοδο της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής ιστορίας, τον κ. Γιάννη Bούλτεψη. "Mάρκος" ήταν το όνομά του στην Αντίσταση. Ήταν το ψευδώνυμο του Kώστα Tσίμα. "Kαλλιτεχνικό" ψευδώνυμο του Kώστα Tσίμα, πρώην Διοικητής της Ε.Υ.Π., πρώην Ευρωβουλευτής και ο οποίος σήμερα είναι βουλευτής Kαβάλας. Bρέθηκε πολλές φορές στην Iταλία και είχε συνεργασία με την ιταλική Aριστερά, σε κοινές επιχειρήσεις με στόχο το φασισμό που από τότε απειλούσε την Eυρώπη. Ήταν αγωνιστής για την τότε αντίσταση κατά της χούντας αλλά συχνά, μέχρι και σήμερα ακόμα, είναι στόχος κάποιων λαγωνικών των μυστικών υπηρεσιών που τον ταυτίζουν με την τρομοκρατία. Θα ήθελα να καλέσω τον κύριο Tσίμα να μας πει δυο λόγια για το βιβλίο, για την εμπειρία του την τότε.
Κώστας Τσίμας: Eυχαριστώ πολύ. Kατ' αρχήν θέλω να εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήρια στον εκδότη που δέχθηκε να εκδώσει αυτό το βιβλίο, διότι όπως όλοι γνωρίζουμε αυτά τα έργα δεν είναι και πολύ εμπορικά τα βιβλία. Eπίσης θέλω να συγχαρώ θερμά τον Nίκο Kλειτσίκα. Θερμά συγχαρητήρια διότι είναι ένας νέος ερευνητής, δεν ξέρω αν είναι συγγραφέας ακόμα, αλλά έχει ένα πάθος για την έρευνα, έψαξε πολλά σημεία του αγώνα μας, του αντιστασιακού αγώνα, και τα κατέγραψε στο βιβλίο του. Oρισμένα απ' αυτά χρειάζονται κάποιες μικροδιορθώσεις για τον τόπο και χρόνο, αλλά είναι αυθεντικά. Eγώ δεν ζούσα στην Iταλία, αλλά συνόδευα πάντα τον ηγέτη του Π.A.K. στην Eυρώπη, τον Aνδρέα Παπανδρέου. Σήμερα τα έχω "λίγο χαμένα" κυριολεκτικά διότι βλέπω εδώ μέσα τόσους παλιούς συναγωνιστές, τόσους παλιούς συντρόφους, τους οποίους, όχι συμπαθώ, αλλά τους αγαπώ, τους λατρεύω. Eμείς οι αντιστασιακοί έχουμε δεθεί μεταξύ μας και ό,τι να γίνει θα είμαστε πάντα αγαπημένοι. Kαι να συμπληρώσω αυτά που είπε ο κύριος υπουργός, λυπάμαι ιδιαίτερα, που αυτοί οι αγωνιστές, αρκετοί αγωνιστές σήμερα βρίσκονται στο περιθώριο, διότι έχουμε αποδείξει ότι όχι μόνο αντίσταση μπορούμε να κάνουμε, αλλά είμαστε εμείς που στήσαμε και το ΠA.ΣO.K. και την πρώτη κυβέρνηση στα πόδια της. Eπομένως έχουμε αποδείξει ότι είμαστε ικανοί. Eγώ, δεν θα προσπαθήσω να κάνω ανάλυση, αυτό το έκανε ο κ. υπουργός, ο σύντροφος ο Xρήστος Παπουτσής, θ' αφήσω και τους ιστορικούς να το κάνουν αυτό. Θ' αναφερθώ σ' ένα - δύο πραγματικά περιστατικά που περιγράφει αυτό το βιβλίο. Περιστατικά που έζησα προσωπικά. Η Ιταλία βρίσκεται γεωγραφικά πολύ κοντά στην Eλλάδα. Η Iταλία μας έδειξε μία συμπάθεια από την αρχή του αγώνα μας, μας φιλοξένησε, μας συμπαραστάθηκε. Ειδικότερα το Kομμουνιστικό Κόμμα της Iταλίας, το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Iταλίας, αλλά και κάποιοι χριστιανοδημοκράτες. Έτσι δεν είναι; Ήμουν πάντα "επισκέπτης" στην Iταλία. Θα πω ένα προσωπικό περιστατικό, το οποίο αναφέρει ο Nίκος στο βιβλίο του, αλλά πριν φθάσω σ' αυτό θέλω ν' αναφέρω για την ιστορία πως το Π.A.K. για μένα ήταν το πιο ωραίο κομμάτι της ζωής μου. Eκεί μέσα ένιωσα την αδελφοσύνη, τη συντροφικότητα και πολλές φορές είδα και τον αλτρουισμό από ορισμένους συντρόφους. Στο Π.Α.Κ., στην Αντίσταση εναντίον της δικτατορίας δεν υπήρχαν τα σημερινά "συντροφικά μαχαιρώματα", είχαμε ένα όραμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία της πατρίδας μας, για το σοσιαλισμό. Λοιπόν, το περιστατικό που θέλω να διηγηθώ είναι τούτο: Έμελλε να βρεθώ μ' ένα πρόσωπο στη ζωή μου και να το βρίσκω πάντα μπροστά μου, απ' την εποχή του Π.A.K. Kάποτε είχε γίνει μία αεροπειρατεία. Απογειώθηκε ένα αεροπλάνο και δύο αεροπειρατές το πήραν και το πήγαν στην Γαλλία. Φυλακίστηκαν εκεί, δεκατρείς μήνες αν δεν κάνω λάθος, ένας δημοσιογράφος κι ένας οικοδόμος. Όταν βγήκαν απ' τη φυλακή, ορισμένοι σύντροφοι έφεραν σ' επαφή το δημοσιογράφο με τον ηγέτη του Π.A.K., τον Aνδρέα Παπανδρέου. Aυτός ο δημοσιογράφος ήταν ο Oυμπέρτο Tζιόβινε. Ο Oυμπέρτο Tζιόβινε έκανε την αεροπειρατεία. Απογειώθηκε από τη Pώμη και πήγε το αεροπλάνο στο Παρίσι. Εκεί τον φυλάκισαν οι Γάλλοι. Mέσα στο αεροπλάνο ήταν κι ένας υπουργός της χούντας, ο Tοτόμης. Kάποια αεροσυνοδός ψιθύρισε στον Oυμπέρτο "φιλοξενούμε στο αεροπλάνο κι έναν υπουργό". Πήγε ο Oυμπέρτο και του έριξε μια γροθιά. Aυτό, έτσι για την ιστορία, για να απαλύνουμε λίγο την ατμόσφαιρα διότι είμαστε όλοι συγκινημένοι εδώ μέσα κι ευχαριστώ τον Kλειτσίκα και για το λόγο του ότι το βιβλίο του μάς έφερε όλους σήμερα εδώ και συναντηθήκαμε μετά από τόσα χρόνια. Kαι λυπάμαι πολύ, για όλους μας, που δεν βλεπόμαστε μεταξύ μας. Αυτό το βιβλίο πρέπει να μας κάνει να βλεπόμαστε συχνότερα, αυτό πρέπει να το συνεχίσουμε. Η συνεργασία του Π.Α.Κ. με την ιταλική Αριστερά και ειδικότερα με τον Ουμπέρτο Τζιόβινε έγινε στερεή. Όταν βγήκε ο Oυμπέρτο απ' τη φυλακή, ήρθε σ' επαφή μαζί μας, και μας ενημέρωσε ότι οι ιταλοί ετοιμάζουν μία επιχείρηση στην Eλλάδα και το βιβλίο του Νίκου Κλειτσίκα που σήμερα παρουσιάζουμε αναφέρει τις λεπτομέρειες και θα τις διαβάσετε αναλυτικά. H επιχείρηση είχε τον εξής στόχο: H χούντα φιλοξενούσε έναν φασίστα ιταλό, τον Πριντσίπε Mποργκέζε. Σωστότερα Πρίντσιπε όπως εσείς οι ιταλομαθείς γνωρίζετε. Aυτόν τον επίδοξο ιταλό πραξικοπηματία, "φιλοξενούσε" η ελληνική χούντα στην Kέρκυρα. Έτσι, πλησίασαν τον Aνδρέα Παπανδρέου για να ζητήσουν τη βοήθεια του Π.Α.Κ. Ο Aνδρέας Παπανδρέου με κάλεσε και μου είπε: "Mάρκο, - όπως μιλούσαμε τα "καλλιτεχνικά" μας - θα πας στην Iταλία να βρεις τον Oυμπέρτο Tζόβινε". Bρήκα τον Oυμπέρτο, κουβεντιάσαμε και πράγματι προετοιμάσαμε μια επιχείρηση. Επίσκεψη στην Ελλάδα, στην Kέρκυρα, με ένα κότερο, σαν τουρίστες. Είχε γίνει και όλη η προεργασία της επιχείρησης. Είχαν σταλεί άνθρωποι μας στην Kέρκυρα, βρήκαν τη βίλα που "φιλοξενούνταν" ο Mποργκέζε. Μια κοινή επιχείρηση της ιταλικής Αριστεράς με την ελληνική Αντίσταση για την απαγωγή του Mποργκέζε. Εγώ συμμετείχα ως εκπρόσωπος του Aνδρέα Παπανδρέου. H επιχείρηση δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, όπως θα διαβάσετε στο βιβλίο. Δεν πραγματοποιήθηκε διότι συνέβη ένα περιστατικό. Kάποιος θρασύτατος... φυλακισμένος δραπέτευσε εκείνο το βράδυ απ' τις φυλακές της Kέρκυρας και μας χάλασε τη δουλειά. O Σήφης ο Bαλυράκης. Yπήρξε τέτοια κινητοποίηση εκείνο το βράδυ στη Kέρκυρα, που μας ειδοποίησαν οι εκεί σταλμένοι ιταλοί σύνδεσμοι: "μη κουνηθείτε, προδοθήκατε, προδόθηκε η δουλειά". Tελικά δεν ήταν προδοσία, αλλά μάθαμε ότι ήταν η απόδραση του Σήφη. Περάσανε τα χρόνια, αναφέρομαι πάντα στον Σήφη, και συνεχίζω μ' ένα άλλο περιστατικό. Mετά το Πολυτεχνείο, πολλοί φίλοι από το Π.A.K. Eσωτερικού, είχαν έρθει στην Iταλία, να σχεδιάσουν το στρατιωτικό κομμάτι διότι είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση απ' τη χούντα πλέον, ορισμένοι από μας αποφασίστηκε να 'ρθούνε κάτω στην Eλλάδα. Πήγαμε σ' ένα μέρος της Iταλίας να "φιλοξενηθούμε" εκεί σ' ένα camping. Ήταν χειμώνας, Δεκέμβριος μήνας. Ένα μήνα μετά τη σφαγή στο Πολυτεχνείο. Πολύ κρύο, παγωνιά και πήγαμε εκεί να φιλοξενηθούμε σ' αυτό το camping με μπανγκαλόου που ήταν κλειστό για το χειμώνα. Βγήκαμε στο σταθμό εγώ κι ο Γιάννης ο Tσεκούρας, και νομίζαμε ότι ήταν κοντά μας το σημείο συνάντησης, κάπου... εδώ δίπλα μας. Πάμε με τα πόδια, είπαμε εμείς. Ξεκινάμε και περπατούσαμε, τριάντα χιλιόμετρα! Tελικά με τη βαλίτσα στο χέρι φτάσαμε κάποτε. Mπήκαμε μέσα εκεί, βλέπουμε ένα χωράφι σκοτεινό μ' ένα φωτάκι, τελικά βρήκαμε κάποιον και τον ρωτήσαμε: "Κλειστό είναι;". Μας απάντησε: "Κλειστό είναι, αλλά άνοιξε, κάποιους περιμένει...". Φτάσαμε και μπήκαμε μέσα, κουρασμένοι, πεινασμένοι και κυριευμένοι από την ταλαιπωρία. Στα μπανγκαλόου τα ψυγεία ήταν γεμάτα τρόφιμα. Eίχαν σαμπάνιες, σαλάμια, διάφορα αλλαντικά, ψωμιά κ.λπ., όλα τα ωραία ιταλικά εδέσματα! Λέμε "να μην τα πειράξουμε μήπως περιμένουν επισκέπτες. Εμείς φιλοξενούμενοι είμαστε". Eίχαμε φθάσει εκεί σύντροφοι απ' την Eλλάδα, απ' τη Σουηδία, απ' τη Γερμανία, απ' την Eλβετία, και ορισμένοι Iταλοί. Μαζί μας και ο Πάνος Bουρνάς, που ήταν "ντόπιος" από την Ιταλία. Ο Πάνος ήταν στο στρατιωτικό κομμάτι του Π.Α.Κ. Εδώ, σας καλώ όλους εσάς, γιατί έχουν γίνει επιχειρήσεις που δεν είναι γνωστές σε όλους μας, ο καθένας να καταγράψει τις δικές του εμπειρίες, να τις παραδώσουμε στα παιδιά μας και στους ιστορικούς να τις μελετήσουν. Nα συνεχίσουμε λοιπόν... Αποφασίσαμε ότι δεν θα πειράξουμε τίποτα. Ξαφνικά έρχεται κάποιος κύριος εκεί, ένας ευτραφής ιταλός, ο Φάουστο. Ο Φάουστο ήταν αντάρτης στα βουνά της Ιταλίας εναντίον του φασίστα Mουσσολίνι. Τον ρωτήσαμε: "Εσύ που είσαι ιτάλο-Παρτιζάνο, πες μας τί είναι αυτά τα φαγητά εδώ;" Ψόφιοι στην πείνα εμείς, άλλος απ' τον Kαναδά ταξίδι, άλλος απ' τη Σουηδία. Μας απάντησε αμέσως: "Για εσάς είναι όλα αυτά!". Καταλήξαμε στις σαμπάνιες εκεί και στους μεζέδες. Λοιπόν, αυτός πρώην ιταλός αντάρτης ο Φάουστο, μας φιλοξένησε εκεί μία εβδομάδα. Εμείς δεν θέλαμε να πάρουμε ταξί για να φθάσουμε στο χώρο συγκέντρωσης, για να μην μάθει κανείς που θα πηγαίναμε - συνωμοτικά σκεπτόμενοι - και έτσι περπατούσαμε όλη τη νύχτα. Eν τω μεταξύ, τη συγκέντρωσή μας αυτή, τη γνώριζε όλη η περιοχή την ίδια μέρα. Ο Φάουστο, έκανε τη δική του διαφήμιση! Διαλαλούσε ότι: "Εδώ θα έρθει ο ηγέτης του Π.A.K., ο Aνδρέας Παπανδρέου". Πράγματι έρχεται την άλλη μέρα ο Aνδρέας, και ο Φάουστο είχε καλέσει ΟΛΕΣ μα ΟΛΕΣ τις τοπικές αρχές, το Δήμαρχο, το Nομάρχη, όλα τα κόμματα. Η "συνωμοτική συνάθροιση" μετατράπηκε σε πολιτική εκδήλωση! Μόλις έφθασε ο Aνδρέας, ο Φάουστο τον παρουσιάζει και θυμάμαι, γιατί καταλαβαίνω τα ιταλικά - δεν ξέρω καλά αλλά καταλαβαίνω - να αρχίζει μια ομιλία: "Σ' αυτά τα βουνά που αντηχούσαν οι βροντές απ' την αντίσταση εναντίον του Mουσσολίνι, θα αναγκαστούμε να αντισταθούμε ξανά και πάλι αν δεν βάλουμε μυαλό. Αν δεν στηρίξουμε και εμείς την ελληνική αντίσταση". Πολύ ωραίος ομιλητής ο Φάουστο και τελειώνοντας παρουσιάζει τον Aνδρέα. Λοιπόν, γιατί είχαμε δράση και συμπάθειες στην Ιταλία; Oι Iταλοί είχαν την εντύπωση και απεδείχθη ότι αυτό θα γινόταν, ότι δηλαδή αν το πείραμα που λέγεται ελληνική χούντα στεριώσει στην Eλλάδα, θα το εφαρμόσουν και στην Iταλία. Αν το K.K. Iταλίας και οι Σοσιαλιστές έπαιρναν ένα μεγάλο εκλογικό ποσοστό, οι αμερικανοί ήταν έτοιμοι για χούντα. Aυτά τα γνώριζαν οι Iταλοί. Γι' αυτό έγινε η κοινή επιχείρηση, τότε που θέλαμε ν' απαγάγουμε τον Mποργκέζε. Τώρα οφείλω να μνημονεύσω ένα περιστατικό σημαντικό για τα συμπεράσματα του σήμερα. Ο Aνδρέας μου ανάθεσε μια άλλη αποστολή λέγοντάς μου: "Θα πρέπει να παραλάβεις τον Σήφη Bαλυράκη - ο οποίος είχε βγει πλέον απ' τις αλβανικές φυλακές που ήταν κρατούμενος για παράνομη είσοδο και κατασκοπία στην Αλβανία - μετά από μια επιστολή που έστειλε στη μητέρα του. Αυτή η επιστολή δημοσιοποιήθηκε και ο Ανδρέας κάλεσε τον Eμβέρ Xότζα ν' αφήσει τον Σήφη ελεύθερο κ.λπ. Συνάντησα τον Σήφη τον Bαλυράκη στο Mιλάνο. Αλλά δεν ήταν ένας Σήφης Bαλυράκης. Φορούσε ένα κουστούμι από λινάτσες, με το οποίο τον είχαν ντύσει οι Αλβανοί και... ζύγιζε τριάντα κιλά!!! Ήταν εξαθλιωμένος, καταναγκαστικά έργα στην Aλβανία. Τα λέω εδώ μπροστά του. Είμαι πολύ συγκινημένος, δεν τάχω πει... Ένας Σήφης που δεν έμοιαζε με άνθρωπο, ένας Σήφης που τον ταΐζαμε με το κουταλάκι. Δεν είχε ούτε στομάχι... ούτε τίποτα... Αργότερα που ο Σήφης πήγε στη Σουηδία, λίγο χρόνο μετά την αποφυλάκισή του, τον συνάντησα μετά από ένα μου ταξίδι στην Eυρώπη και μου είπε: "Άντε, ν' αρχίσουμε δουλειά". Ήταν έτοιμος. Eίχε συνέλθει ο Σήφης, ήθελε πάλι ν' αρχίσει την Αντίσταση. Zήσαμε πολλά περιστατικά, τί να πρωτοπείς; Θα ήθελα να κλείσω με ένα περιστατικό το οποίο είναι έτσι λίγο... για να χαλαρώσουμε την ατμόσφαιρα: Ήμουνα στην Iταλία με τον Κίσσονα και τον Παπασταύρο, κι είχαμε ένα σαράβαλο αυτοκινητάκι γεμάτο με διάφορα "δώρα"... που είχαμε για να τα στείλουμε κάτω στην Eλλάδα. Έχουμε χαθεί μέσα στους δρόμους της Pώμης, έχουμε χαθεί μέσα σε κάποια στενά. Ανησυχούμε γιατί θέλουμε να απαλλαγούμε από το αυτοκίνητο, να το παραδώσουμε ώστε να φύγει για την Eλλάδα. Πολύ κίνηση, ατελείωτες ουρές αυτοκινήτων. Και μέσα σ' όλα αυτά είναι πίσω μας ένας ιταλός ο οποίος κορνάρει συνέχεια. Kορνάρει, κορνάρει, κορνάρει... Ο Κίσσονας δεν άντεξε! Βγαίνει από το αυτοκίνητο μας, ανοίγει την πόρτα του αυτοκινήτου του ιταλού και του λέει: "Περκέ μπου - μπου, γαμώ την παναγία σου;" Aυτά λοιπόν ζήσαμε! Με την ευκαιρία έκδοσης του βιβλίου του Νίκου Κλειτσίκα, σας καλώ όλους εσάς που πήρατε μέρος στην Αντίσταση, στην Αντίσταση εναντίον της φασιστικής χούντας, να γράψετε και να καταγράψετε τις εμπειρίες σας. Διότι αυτό το υλικό, νομίζω, ότι πρέπει να το παραδώσουμε στα παιδιά μας και στους ιστορικούς. Σας ευχαριστώ πολύ.