Από την εθνοκάθαρση δεν διέφυγαν οι Εβραίοι της Κροατίας. Πλήρωσαν και αυτοί της συνέπειες του θρησκευόμενου καθολικού δικτάτορα Α. Πάβελιτς και του Πρωθιεράρχη της κροατικής καθολικής Εκκλησίας Α. Στέπινατς. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ 47 ΡΑΒΙΝΩΝ ΠΟΥ ΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΥΣΤΑΣΙ · Atijas David, ψάλτης συναγωγής στο Ζάγκρεμπ. · Baruch Izak, ραβίνος στη Τράβνικ. · Baruch Solomon, ραβίνος και ψάλτης στο Ντουμπρόβνικ. · Basch Arnold, ψάλτης στο Ζάγκρεμπ. · Buchsbaum Lavoslav, αρχιψάλτης στη Κρίζεβιτς. · Deutsch Otto, ραβίνος στη Σούσακ. · Deutsham, δόκτωρ ραβίνος στη Λούντμπεργκ. · Dorf Izidor, ψάλτης στη Μπγιέλοβαρ. · Finzi Izak, ραβίνος στο Σπλίτ. · Freiberger Miroslav, αρχιραβίνος του Ζάγκρεμπ. · Freides Izak, ραβίνος στη Πάκρατς. · Froehlich Paul, αρχιψάλτης στο Οσίγιεκ. · Gilmann Josif, ραβίνος και ψάλτης στην Ντάρουβαρ. · Gluech Rudolf, ραβίνος στη Βάραζντιν. · Grossmann N, αρχιψάλτης στο Βελιγράδι. · Gruenwald Elia, αρχιραβίνος στο Τσάκοβατς. · Gruenwald Hinko, ραβίνος στη Πόντραβσκα Σλάτινα. · Guren Isidor, ψάλτης στην Όσιγιεκ. · Heisz M, αρχιραβίνος στη Σίσακ. · Hersmovic Izador, ψάλτης στη Βίνκοβτσι. · Kahn Lavoslav, ψάλτης στην Ιουδαϊκή κοινότητα του Ζάγκρεμπ. · Katan Leo, ψάλτης στη Μπρτσκο. · Katz Leopold, ραβίνος στη Ντάρουβαρ. · Klein Ignaz, ραβίνος στη Πάντσεβο. · Klinkovwstein Jakov, αρχιψάλτης στη Σίσακ. · Kohn Jakob, ψάλτης στη Βάραζντιν. · Kohn N, ραβίνος στην Κοπρίβνιτσα. · Kohn M, ψάλτης στη Μπάνια Λούκα. · Loewy Dean, καθηγητής στη σχολή ραβίνων στο Ζάγκρεμπ. · Mandel Eugen, ψάλτης στο Ζάγκρεμπ. · Mandel Vijoslav, ψάλτης στη Βούκοβαρ. · Meissl David, ψάλτης στη Κάρλοβατς. · Perera David, ραβίνος στη Μόσταρ. · Popper Mijo, αρχιψάλτης στη Βίνκοβτσι. · Rikow Mordeschsil, ραβίνος στη Σλάβονσκα Πόζεγκα. · Roth Alexander, ψάλτης στη Ντιάκοβο. · Roth M, ραβίνος στη Μούσκα Σόμποτα. · Schmelzer Jakov, ψάλτης στη Νάσιτσε. · Schwartz N, ραβίνος στη Ντόνι Μίχολιατς. · Singer Samuel, ψάλτης στο Ζάγκρεμπ. · Springer Adolf, αρχιψάλτης στη Βιρόβιτιτσα. · Trilnik Andrija, ραβίνος στη Νόβα Γκράντισκα. · Ungar Simon, ραβίνος στη Όσιγιεκ. · Vogel Drahutin, ψάλτης στο Ζάγκρεμπ. · Weissman, αρχιψάλτης στο Ζάγκρεμπ. · Wolfenzon Leo, ψάλτης στη Κοπρίβνιτσα. Η σημερινή κατάσταση στην Κροατία συνεχίζει ν' ανησυχεί τους Εβραίους όχι μόνο για την τύχη που είχε η κλοπή του χρυσού από το καθεστώς Πάβελιτς και η "κατάθεσή" του προς φύλαξη στο Βατικανό, αλλά και για το μέλλον τους. Την κατάσταση περιγράφει σήμερα με σαφήνεια ο δόκτορας Klara Mandic, επικεφαλής της μεγαλύτερης εβραϊκής κοινότητας στο Ζάγκρεμπ: "Μας ανησυχεί διότι την εξουσία στην Κροατία ανήκει σ' αυτούς που την είχαν την περίοδο του ναζισμού... πρόκειται για τους ίδιους ανθρώπους, υπήρξαν οι νεολαίοι ούστασι... φορούν τα ίδια μαύρα πουκάμισα, τα ίδια μαύρα πανταλόνια [τις ίδιες στολές], πολλοί από αυτούς φέρουν ακόμη μαζί τους το Σρμπό-Σέκ ["η κοπτική μηχανή για τους Σέρβους", το ειδικό όπλο για τις μαζικές σφαγές]. Ο Τούντζμαν δημιουργεί μια ατμόσφαιρα που είναι ίδια με εκείνη της αρχής του δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου...". Από την οργή των βαρβάρων δεν γλίτωσαν ούτε τα αρχαιολογικά ιστορικά μνημεία της ορθοδοξίας. Για τους ούστασι (1941-45) αποτελούσαν στοιχεία μνήμης και προσήλωσης στην Ελληνοορθόδοξη πίστη. Αφού απέτυχε η πολιτική των βίαιων προσηλυτισμών στον καθολικισμό και η πολιτική προώθησης της ουνίας με την αναφερόμενη ως Ελληνοκαθολική πίστη στα έγγραφα του Βατικανού, οι εκκλησίες και τα μοναστήρια πυρπολήθηκαν ή παραδόθηκαν στα εκκλησιαστικά τάγματα της Αγίας Ρωμαϊκής Εκκλησίας. Η διάσωση ορισμένων ιστορικών κειμηλίων πραγματοποιήθηκε χάρη στην ευαισθησία των Γερμανών ναζί. Την ίδια αντιμετώπιση είχαν τα ιστορικά μνημεία και στις επόμενες γενοκτονίες (1991, 1995, 1999). Το 1991 καταστράφηκαν 96 ορθόδοξοι ναοί από τη νέα Κροατία. Αναγκαιότητα, διότι ο πάπας Βοϊτίλας επισκεπτόμενος το Ζάγκρεμπ για την "Αγιοποίηση" του Α. Στέπινατς έπρεπε να βρει ένα καθεστώς που θα ταυτιζόταν με τον καθολικισμό. Τόσο καθαρό όσο κατά την διάρκεια της γενοκτονίας των ούστασι. Οι ούστασι βρήκαν τους συνεχιστές τους... 6ο ΜΕΡΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ Μπροστά στη νέα χιλιετία ο Πάπας εκδήλωσε την επιθυμία να επισκεφθεί την Ελλάδα. Η επίσκεψη αυτή συναντάει τις αντιδράσεις κύκλων της ορθόδοξης εκκλησίας κύρια σε ότι αφορά την στάση της καθολικής Εκκλησίας απέναντι στην Ουνία. Δεν χρειάζεται να ανατρέξει κάποιος στην άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, από τους Φράγκους σταυροφόρους με τη θέληση και στήριξη του ίδιου του Πάπα, για να κατανοήσει την σημασία που δίνει η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στην Ουνία. Το Βατικανό, άμεσα ή έμμεσα, έχει κάνει αυτοκριτική και έχει ζητήσει τη συγνώμη για την πολιτική του από Εβραίους, Αφρικανούς, Άραβες, Μουσουλμάνους κ.α. Ποτέ μα ποτέ δεν έχει κάνει λόγο για την Ουνία και για τη συμμετοχή του στο Βαλκανικό Ολοκαύτωμα δεν έχει αιτηθεί τη συγνώμη της ορθόδοξης Εκκλησίας. Και όχι μόνο αλλά με την "Αγιοποίηση" του Α. Στέπινατς προσπαθεί ξανά να επιβάλει την κυριαρχία του στη Βαλκανική. Για αυτή την πολιτική του Βατικανού, με αφορμή το ενδεχόμενο της επίσκεψης του Πάπα Ιωάννη Παύλου ΙΙ στο Άγιο Όρος για το Ιωβηλαίο του 2000, οι αρχές της Αθωνικής Πολιτείας έδωσαν στις 15 Αυγούστου 1999 μια περήφανη "απάντηση". Με την ομόφωνη απόφασή τους οι αντιπρόσωποι και προϊστάμενοι των είκοσι μονών του Αγίου Όρους, χωρίς "δεσμεύσεις" χαρακτήρισαν ως πρόκληση την επιθυμία του Πάπα να επισκεφθεί το Άγιο Όρος τονίζοντας τις ευθύνες της καθολικής Εκκλησίας στο Βαλκανικό χώρο και ιδιαίτερα "στον πρόσφατο εγκληματικό πόλεμο κατά της Σερβίας". Το σχετικό ανακοινωθέν της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους έχει ως εξής: "Το ΄Αγιον Όρος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της Ελληνικής Επικράτειας, στην οποία κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες ενδέχεται να πραγματοποιηθεί επίσκεψη του Πάπα Ρώμης στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για το Ιωβηλαίο του 2000. Το γεγονός αυτό αφορά όχι μόνο τις εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες των τόπων της τυχόν επισκέψεως αλλά και τον κάθε συνειδητοποιημένο εκκλησιαστικά Έλληνα πολίτη. Έχοντας σημαντικό μερίδιο στην πνευματική και θρησκευτική πραγματικότητα αυτής της χώρας κρίνουμε σκόπιμο να διατυπώσουμε εκ των προτέρων τις παρακάτω σκέψεις συμβάλλοντας, θετικά ελπίζουμε, στη συζήτηση γύρω από το θέμα: 1. Η Ελλάδα είναι μία ευρωπαϊκή δημοκρατική χώρα, που έχει ήδη αποδείξει πόσο άριστα συνεργάζεται με τους λαούς της Δύσης χωρίς να αφίσταται της εθνικής της αξιοπρέπειας και της πνευματικής και πολιτιστικής της ταυτότητας. Γιαυτό έχει τα σύνορά της ανοικτά σε οποιονδήποτε ιδιώτη επισκέπτη, και μάλιστα "προσκυνητή", όπως αυτοαποκαλείται ο Πάπας. Όταν όμως ο επισκέπτης αυτός δεν έρχεται ως ιδιώτης, αλλά ως θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους, οπωσδήποτε προϋποτίθεται ως αναγκαίος όρος ή αποδεδειγμένη ειλικρίνεια των σχέσεων και ο από μέρους του σεβασμός της εθνικοθρησκευτικής ιδιοσυστασίας και της ιστορικής μνήμης της χώρας που τον υποδέχεται. 2. Δεν θα υπήρχε καμμία αντίρρηση εάν επρόκειτο για κατά δικαιοδοσίαν επίσκεψη απλώς στις, λιγοστές άλλωστε, Ρωμαιοκαθολικές κοινότητες της χώρας, οι οποίες χαίρουν πλήρους προστασίας και ισονομίας από την Ελληνική Πολιτεία. Στις προκαταρκτικές όμως επιστολές του Καρδιναλίου Κάσσιντυ γίνεται σαφής λόγος για επιθυμία του Πάπα να γίνει δεκτός όχι μόνο από τις Καθολικές κοινότητες αλλά (κυρίως) και από τους Ορθοδόξους. 3. Η Ορθοδοξία δεν πρεσβεύει το μίσος και το φανατισμό, αλλά την ειλικρινή και ανιδιοτελή αγάπη. Αυτό ακριβώς έχει δημιουργήσει την παραδοσιακή επιφύλαξη της απέναντι στον Πάπα, ο οποίος στα ανοίγματα και τις προσπάθειες προσεγγίσεως εξακολουθεί να ανταποκρίνεται με λόγους μόνο και διαλόγους αγάπης αλλά με έργα εχθρικά και υποβολιμαία, των οποίων ιδιαίτερη πικρή πείρα έλαβε επί σειρά αιώνων και ο ελληνικός λαός μέχρι σήμερα. 4. Οποιοσδήποτε εξετάσει προσεκτικά τις επιστολές του Πάπα διαβλέπει συστηματική προσπάθεια διατηρήσεως στρατηγικού πλεονεκτήματος στη διοργάνωση των εορτασμών του 2000 και πραγματοποιήσεως μιας ηγεμονικής περιοδείας, όπου δεν υπάρχει υποχώρηση αλλά αντίθετα υπογράμμιση του περίφημου "πρωτείου" του. Αυτό θίγει την Ορθόδοξη Εκκλησία και προσβάλλει την αξιοπρέπεια των ανατολικών λαών. 5. Όσο και καλόπιστος να είναι ο Ορθόδοξος Έλληνας δεν μπορεί, εκτός αν υπάρξουν σαφείς αποδείξεις αντίθετης πρόθεσης, να αγνοήσει την Ουνία, μία προσπάθεια αθέμιτης διείσδυσης του Παπισμού στον Ορθόδοξο κόσμο, με την εκμετάλλευση της δυσχερούς θέσης των ανατολικών χωρών έναντι των δυτικών στο παρελθόν και στο παρόν. 6. Παρά τη σφοδρή αντίδραση της Ορθόδοξης Εκκλησίας το Βατικανό διόρισε νούντσιο στην Ελληνική Κυβέρνηση, ενώ διατηρεί στην Αθήνα, Έλληνα και Αρμένιο Ουνίτες Επισκόπους. 7. Πρόσφατα ο Πάπας ζήτησε συγγνώμη από τους Μουσουλμάνους για τις σταυροφορίες. Δυστυχώς δεν έκανε το ίδιο και προς τους Ορθοδόξους για τα εγκλήματα των σταυροφόρων εις βάρος τους, ενώ χωρίς καμμία ενοχή συνεχίζεται η κατοχή των προσκυνημάτων των Αγ. Τόπων. 8. Από τότε μέχρι σήμερα οι Ορθόδοξοι λαοί με πίκρα και αγανάκτηση παρακολουθούν το Βατικανό να καλλιεργεί την ανοχή προς αυτό και να ελίσσεται με διαλόγους, με επισκέψεις και με συναντήσεις για να διασκεδάσει το κλίμα δυσπιστίας, ενώ ταυτόχρονα εργάζεται για τη διάλυσή τους. Πολλά οφείλει άλλωστε στην Παπική προπαγάνδα και το ανορθόδοξο κλίμα που διατρέχει κατά βάθος τις συνειδήσεις των ταγών της δύσης πράγμα που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση των αντιλήψεων εκείνων που οδήγησαν στον πρόσφατο εγκληματικό πόλεμο κατά της Σερβίας. 9. Κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Πάπα στη Ρουμανία με λύπη παρακολουθήσαμε μία ακόμη κίνηση ταπεινώσεως της Ορθοδοξίας, με την εκμετάλλευση της ανέχειας, της δυστυχίας και της ανάγκης ανοιγμάτων ενός βασανισμένου λαού προς την αναπτυγμένη οικονομικά Δύση. Με κανένα τρόπο δεν θα θέλαμε να ακολουθήσει την ίδια μοίρα και η Ελλάδα, που άλλωστε ούτε καν το χρειάζεται. 10. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται και το ζήτημα των ενδεχομένων εκκλησιαστικών υποδοχών, των συμπροσευχών, του "αγκαλιάσματος" και της "πανχριστιανικής δοξολογίας", περί των οποίων μιλούν οι επιστολές του Πάπα και τα οποία αντίκεινται πλήρως στους Κανόνες της Εκκλησίας, που απαγορεύουν αυστηρά την εκκλησιαστική κοινωνία με τους αιρετικούς. Θα είναι ομολογουμένως δύσκολη η θέση των τοπικών εκκλησιαστικών αρχών και πολύ επικίνδυνος για την ενότητα της Εκκλησίας ο σκανδαλισμός του πιστού λαού. Τελειώνουμε συνοψίζοντας με πολλή αγάπη αλλά και ευθύνη ότι η μέχρι σήμερα στάση του Πάπα δεν εξασφαλίζει ειλικρίνεια και σεβασμό προς τον Ορθόδοξο Ελληνικό λαό, γιαυτό και η τυχόν επίσημη επίσκεψή του θα αποτελέσει πρόκληση του κοινού εθνικού και θρησκευτικού αισθήματος, πράγμα που θα είναι προς ζημίαν της Εκκλησίας της Ελλάδος, της Ελληνικής Πολιτείας, αλλά και του ίδιου. ΄Απαντες οι εν τη κοινή Συνάξει Αντιπρόσωποι και Προϊστάμενοι των είκοσιν Ιερών Μονών του Αγίου Όρους ΄Αθω". Οι εκδόσεις Προσκήνιο-Άγγελος Σιδεράτος ξεκινούν τη σειρά Σύγχρονης Ευρωπαϊκής Ιστορίας και Πολιτικής με το έργο του Μ. Ριβέλλι για τον Αρχιεπίσκοπο της Γενοκτονίας Α. Στέπινατς. Αποβλέπουν στη συστηματική παρουσίαση της πρωτοποριακής και ιστορικής έρευνας που δεν βρίσκεται στο προσκήνιο και γίνεται προσπάθεια να την κρατήσουν στην "αφάνεια". Θεωρούμε καθήκον μας αλλά και ουσιαστικό στοιχείο να παρουσιάσουμε αυτά τα έργα ώστε να συνεισφέρουμε σε ένα δημιουργικό, αυτόνομο προβληματισμό στον τόπο μας, με σεβασμό στο αναγνωστικό κοινό και την ιστορική αλήθεια. Δεκέμβρης 1999 Νίκος Κλειτσίκας ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (1) Marco Aurelio Rivelli, L'Arcivescovo del genocidio, Kaos, Μιλάνο 1998. (2) Οι στατιστικές από τα στοιχεία αυτών των γεγονότων αναφέρονται στα στοιχεία του Institute for Strategic Studies του Λονδίνου και αρκετά συμπεριλαμβάνονται στο ιταλικό περιοδικό LIMES, αριθ. 3, 1995, σελ. 60. (3) Η εφημερίδα La Repubblica στις 12/9/1994 έγραψε: "...η επαφή με τις μάζες κάνει καλό στον Ιωάννη Παύλο ΙΙ. Οι πιστοί τον χειροκροτούν αδιάκοπα. Ειδικότερα όταν αναφέρεται στον καρδινάλιο Στέπινατς, που είχε φυλακιστεί από τον Τίτο για τις σχέσεις του με το καθεστώς του Άντε Πάβελιτς, αλλά παρέμεινε στην καρδιά των Κροατών σαν σύμβολο του εθνικισμού. Ο Βοϊτίλας, που το Σάββατο προσκύνησε τον τάφο του, τον τιμά και σκέφτεται κύρια το μέλλον". (4) Cleve Ponting, Armageddon, Λονδίνο, 1997. (5) Enciclopedia del Holocaust, Ρώμη 1990, τόμος 2, σ. 706, 707. (6) π. Γεώργιος Μεταλληνός, ΟΥΝΙΑ πρόσωπο και προσωπείο, Αθήνα 1992. (7) Βλ. C. Nikas, I primi tentative di latinizzazione dei Greci di Napoli e le prime "carte assolutorie" orientali in occidente, Istituto Universitario Orientale, Ιταλοελληνικά 4ο, Νάπολη 1998).